Вы находитесь на странице: 1из 76

КИТАПХАНАСЫ

к Н Н Е П Е С О В
МЕКДЕП КИТАПХАНАСЫ

« М А Г А Р Ы Ф » 1983
I у pf t mi Mc i i c i o i i К.

с.;

т< C l ’- m t х « л к я э ы ж ы с ы , М а г т ы м г у л ы а д ы н д а к ы Д е в л е т б а й р а г ы н ы н
« y i i r . n u Керим Г урбан н еп есовы н „Л ж ы гунлер, суйж и гунлер" п оэм асы н-
д., ........ Ml.HI Ь у г р а н ы ц х е м - д е к о л х о з ч ы г е л и н О г у л м е н л и н и ч у с т и б и л е »
у р у ш дмнруннн иохмети, свйгуси, ге р е ш и , п а ж ы г а л ы в а к а л а р ы оарад а гур-

К и т Г п д а 'ш а х ы р ь ш з э х м е т , у р у ш , ен и ш , сай ги, эне, перзент, емруч


и .ш м с ы би р ад ак ы пн о к а т г о ш г у л а р ы -д а е р л еш д п р и л д и . Б И РИН Ж И БАП

К у р б а н н е п е с о в К . „Горькие дни, сладкие дни“. П о эм а и стихи I

Бугра чопан, Бугра чопан,


Г ы з янында йыгра чопан
Бугра чопан...

КЕРИ М К УРБА Н Н ЕП ЕСО В „Дис-дириж.е якяр мени


Illy бидерек йыгралыгым.
ГО РЬК И Е ДНИ, СЛАДКИЕ ДНИ Гелин-гы-за г ез у м ду шсе
(поэма и стихи)
Ятдан чыкяр бугралыгым.

Йене велин шу г ез ег -э
Максадымы айтсам герек.
И здательство «М агары ф »
К е ш е к гезлим Огулменлэ
Ичим дек уп гайтсам г е р е к ! “
Р едактор
С урат редакторы Дийип, ынха айна гарап
Т ехредактор Йузун герйэр Бугра чопан.
Корректор
Т у в е еме, кем ериц ёк,
Бесдир инди, угра чопан!
Й ы гнамага берилди 1 3 /Х -8 2 й. Чап эт м эге р у г са т
эдилди 1 2 /V I I-8 3 й. Чап листа 7 ,7 7 . Учёт-нешир
* *
листа 6 ,7 3 . Физ. чап листи 4 ,6 2 5 . Форматы
8 4 Х 1 0 8 2- Тиражы 2 0 .0 0 0 экз. Б ахасы 4 5 кеп. Мавы асман— мавы газан
М Н № 1058. И Б № 1241.
Жэвенлерин четиретди.
«М агары ф» неширяты, А ш габат, „ ИнчцГ дийип Абда лг олак 1
Х асан о в переулогы, 16.
Бир эл билен хедур этди.
М етб угат ейи, А ш габат, А табаев кеч., 2 0 .

Айыц нуры ийип баряр


Эййэм олан кеп^сини...
1 Йылдыз ады.
4803000000— 963 83. 9 8 + 8 4 . ЗТур
А — ------------------------ 115— э о .0 Q ,
М 552 ( 1 5 ) — 8 3 4 8 .3 ,1 .
Бугра чопап епди гелип Хем к олх оз а пейда болар,
А к жа тамыц гапысыны Гит, йыгралык, гит, йыгралык!

©пмек учин гуйч т ап са - да г


* ^
Ачмак учин гуйч тапмады.
Утанжырап гайра тесди, Бугра чопан ышыклады
Гачмак учин гуйч та пма дыг А к ж а тамыц ишигинден.
Иыгы-йыгы демин алып, Огулмецли бихабарды
©йкенине гуйч топлады. Эли титрэп, гези петрэп
Ж ы к ла п дуран ашыгындан.
Хайсы ерден
Вне бирден „Нэзижегим Нэзик гызым,
Гелип етдиц кеч йыгралык? Мозиклерде узук гызым.
Бугра шу гун азар берме,. Яцагындан бир огшасам
Гач, йыгралык Алты айлык азык, гызым!"
Гач, йыгралык!
Дийип, ханха Огулмецли
Ынха инди ниже айдыр,
Г ыз жа г азын огшап отыр...
Бизар болды Бугра сенден.
Башдашыны яда салса,
Алгыц бо лс а— берсин Бугра,
То му с гуни гагшар отыр.
Бергиц болса — гечсин Бугра,
Йене хэзир угра шундан!
Нэ зижег е Нэзик адын
Дакып гитди север яры.
Нэме бейдип о нерессэ
Дакандан соц бир ай гечмэн
Сейжегини сейдурецок,
Чыкып гитди север яры.
Дийжегини дийдирецок,
Ишдэсинден кесип оны,
Ийжек вагты ийдирецок, Шо чыкышы, шо чыкышы,
Д о й ж а к ваггы дойдурацок. Доланмады мырап Ха к ы. ..
Нэлет саца, налет саца
Бейдип хорлап йерер ялы Хасан урш ы—
Нэм эдипмиш чопан саца? япон окы!
Сен езуце, иц говусы,
Башга ёлдаш тапынсана! Вке тамда матам баглап,
Аглап галды Огулмецли,
Ханха ябьщ аркасында „ Х а к ы м Г дийип
Зецлэп гиден „гвк т а м “ отыр. багрын даглап,
Шол гек тамыц ортасында Иглэп галды Огулмецли.
Г е г е гарап Г екхан ятыр.
Ынха инди яцы-яцы
Хэзир бар-да шол яцраиыц Нур айланып яцагына,
Якасындан тут, йыгралык. Бир а зажык йылы етди
Хем ез уце пейда болар, Йурегиниц доцагына...
5
© з угрунда бир йигидиц Йурек:
Гиже- гундиз кейуп йершун. „Горкма, гир, гир! “ дийди,
1tB ax, Медлим ж а н ! “ Бейни:
дийип йершун, „Энтек ир, ир!“ дийди.
Кейнегини уч ювдурып, Икиси-де ылалашып,
Он чалшырып гейип йершун „Гелэйсене эртир!“ дийди.

. . .Шейде- шейде, гунлер етди,


'Огулменли биленокды,
Ене бир гуйз болды тамам.
Бейле затлар ятса-турса
Оюна-да геленокды. Сыргын гарлы Кыркынжы йыл
Кырк биринжэ берди салам.
„..Бугра чопан
ак жа жайьщ И
Ишигинден ышыклап дур.
Д и в а р билен бойдаш гелни Обамызда чопан кэндир,
Г ез и билен гу жа кла п дур. Х е мм ес и -д е говы чопан —
Гоюн чопан, дуе чопан,
А к чэйнеге гек чай атып, Сыгыр чопан, ябы чопан...
Огулменли ерден турды.
Сачйузулер ялкым атып Чопанларын гаррысы бар.
Ызы билен бирден турды. Чопанларыц жа хылы бар.
Ж а х ы л л а ц хем хер хайсы бар,
Горкуйзэниц гапдалында Билбили бар, Тахыры бар.
Т о р г у ш кимин отуранда,
Г е к гыцажыц човун йыгнап Ышк дерясы чоганы бар,
Бир дызына гетеренде, Чогжак болуп дураны бар.
Ду л у н д а Ай доганы бар,
Д е н ярпысы душен сачлар Д о г ж а к болуп дураны бар.
Y 4 букленип ере дегди. Хер хайсыныц Мецлиси бар,
„Сачларьщы йыгна, Менлим, Хер хайсынын Жерен и бар.
Кире дегди, кире д е г д и ! “
„Чопанлара мейлис х а ра м “
Ди й же к болды Бугра чопан, Дийс еле р- де бабалармыз,
Эмма диллер гевнемеди... Инди бирчак ол накылы
Гапын килдин ч екжек болды, Тэзелэпдир обалармыз.
Ене эллер гевнемеди.
Хайсы ерде мейлис болса,
Эллерине хек ум этди, Чопан биле чолук барар.
Ики дызы гевнемеди. Г ыжаг ыны сыхап барар,
Дызларына хек ум этди, Дутарыны чалып барар,
Онсоц ези гевнемеди. ' Туйдугинем алып барар.
7
„Инди бизде чопанлара Гундогара — яйла бакды,
Мейлис халал-эй, Кисесинден чыкарды-да,
Мейлис халал-эй. Т е г е ле жи к айна бакды:
С е й ж е к болсац
Гел, Айжемал-эй, „Серет ынха, гез еринде
Гел, А й ж ем а л- э й ! . . “ Г езу н ем бар,
Гашынам бар.
Диен болуп туйдук чалар Йуз еринде йузучем бар,
Ваши йигит Тугур чопан. Диш еринде дишицем бар,
Обамызда чопан кэндир, Иш еринде ишинем бар.
Д у е чопан, Менлииденем бир яш кичи—
Сыгыр чопан... Яш еринде яшынам бар.
Бугра чопан хайсы чопан? Онда номе бир йыл бэри,
Танышмагыц вагты гелди. Эрниц саллап, уклап йерсуц?
Шол чопана дучар болуп, Баржак вагтын барабилмэн,
Йылкыларыц багты гелди Г е р ж е к вагтыц геребилмэн,
Эпишгеден жыклап й ерс уц? 11
* * *
Дийип, Бугра хырчын дишлэп,
Етмиш ябы етмиш ерден
Алындишин гыжырдатды.
© з угруна отлашып йер.
Эдил бэгул ысган ялы, Элиндэки айнажыгны
Бир гысанда мыжырдатды.
Гыртыч билен огшашып йвр...

Бугра болса депэ чыкып, Бир серетсе, аркасындан


Бир селмэни гарбап ятыр. Ики топар сыгыр гелйэр.
„Мецлим!“ дийип оба бакып, Сыгырларын гапдалындан
©з башына самрап ятыр. Ж а к - ж а к гулуп Тугур гелйэр.

„... Ене ынха гечен гезек — А- хов Бугра, нэме бейдип


Дуруп, дуруп, дуруп гайтдым. , Дэли ялы самрап йерсуц?
© з - е зу м д е н гевнум гечип, Хайсы ала,
Секиз янып, до к уз ечуп, Хайсы арваха,
Йурегиме уруп гайтдым. Хайсы жына гаргап йерсуц?

Хеммесиниц генезлиги — Хич-ле! — дийип, Бугра чопав


Ичим якан йыгралык сен. Устун-башын какып турды.
Киме дартып, кимден артып, Айна гыян саг элини
Кимден ёкан йыгралык с е н ! ? “ Бир ж убс ун е букуп турды.

Дийип, Бугра ичин чекип, Аясынын гызыл ганы


Гунбатара — оба бакды. Кисесине саркып дурды.
9
Бугра чопан яглык билев
„Саламлашмайбилсе я г ш ы ! “
Ярасыны cap ап гитди.
Дийип, Бугра горкуп дурды.
„Ниредесин ябыларым!“ “
Гундогара гарап гитди.
Бир эллешмэн, саламлашман
Хий, гечерми Тугур ваши!
Айланып йер Бугра чопан
— Нэме бейдип доцуп дурсуц?
Ябыларныц арасында...
Элин ё к м ы? Эбер бэши!
Эх ли ойы, эхли куйи
Огулменли барасында.
Дийип, Бугран тирсегине
Таяк биле какды Тугур.
„Бу дунйэде он док уз йыл
Онянча-да Буграмызы
Догры гездим, Огулменлим..
Халас этди сары сыгыр.
Ахырсоны сен угрунда
Огры болдум, Огулменлим! “
Сары сыгыр, гачак сыгыр,
Экинсвер, гочак сыгыр,
Дийип, Бугра беврун динлэп,.
Гарны дойса гези доймаз,
Кешде н- ке ше этлэп баряр.
Быкынлары г е ж е к сыгыр
0 т е н йылыц гуйзундэки
Огрулыгын ятлап баряр:
Сурусинден сайланды-да
Ацрык гечди серхетинден.
Озал взи экен ялы, ...Зарпчыларын суратлары
Пелин ези чекен ялы, Бир тагтада дузлуп дурды.
С у в а ези якан ялы Суратларын ортасында
Гирди майсац бир четинден. Хеммесине безег берип
Кешек гезлер сузлуп дурды„
„Хэх, с е н . . . “
дийип, Тугур чопан Бугра чопан эртир-агшам
Торсук ялы ылгап гитди. Шол г езлере майыл борды.
Сыкылыклап, Эйлэк гечсе,
Г ыкылыклап, Бейлэк гечсе
Таягыны салгап гитди. Гаршысында сайыл борды.
„Хай, болды-да велин! “ дийип,
Бугра ж а к - ж а к гулуп галды. Л.чты гунлэп сайыл болуп,,
Бармагынын соркулдысын Единжи г ун—огры болды.
Гыгыранда билип галды. Суратларын арасындан
Мецлисини согруп алды....
„Бу залуват геленден сон
Ене ынха мук геп тапар.
Г е к депэниц чур-башына
Мун енунден гачан сыпар,
Чыкып отыр Бугра чопан^
„Хош, хош, Тугур!
Гитдим! “ дийип, Шол огурлан суратына
Бакып отыр Бугра чопан_
Г ыг ыр ды- да уч-дерт сапар,
„Кешек гезлер, Огулмецлиц гаршысында
К ешек гезлер, Чекмедигиц
Бугра сизе ашык, гезлер. Эркек дэлсиц!
Пиде-пиде сырларыцы
Ашык сизе огры чопан, Е к е - е к е декмедигиц
Ашык сизе чопан гезлер, Эркек дэ лс ид !“
Йузлэп гезуц арасындан
Сизи гезлэп тапан гезлер. Дийип, Бугра
бугра я лы
Белки сизе кирпиклер хем Силкинжирэп яла чыкды.
Менден бетер ашыкдырлар,
Х ем м еж ес и девре гурап, * %#
Дашыцыза уйшупдирлер,
Г е йэ гашлар, яцаклар хем Огулмецли хораз ялы
Сизе тарап суйшупдирлер, Галкынжырап гапа чыкды.

Ери, онсоц Бугра чопан Эдил яны ишден гелип,


Ненец-ничик карар тапар? Чалшырыпды кейнегини.
Гез лерице бирже бакса Хэзир болса даш гапыда
Еди ыклым хумар тапар!“ Чайкап отыр чэйнегини.

Дийип, Бугра бир ах чекип, Бугра болса япа чыкып,


Обасына гезлэп дурды.
Йурегине элин басды,
Колхоздакы сегсен тамдан
Суратдакы Мецлисиниц
Бирже тамы гезлэп дурды.
Гезлерине лебин басды,
Бир г ез ек дэл, телим басды...
Эмма онуц герек тамын
Г ейэ бирден ашык чопан Гизлэп отыр гоша хараз.
Арам тапан ялы болды. „Хараз болар, тараз болар—
Ики минут гечип-гечмэн, Мыдам мецки кечдир, гараз !“
Е не бирден дэли болды:
Дийип, Бугра „жетлешип“ дур
„Хачана чен кагыз ысгап, /1,егирмени гуран биле...
Кагыз огшап йермели сен! Мецли болса даш гапыда
Хачана чен с увс уз тебсэп, Геплешип дур Ж е ре н биле.
Иймэн, гэвшэп йермели сен!
Тозан сицен меле гашлар
Б у л у т ялы яйлып ятыр,
Ш у гун эдил богазындан
К е ше к г е з у ц — гоша децзиц
Сыртмак салып ассаларам.
Кенарында гыйлып ятыр...
Ягырныца элиц сарап,
Уч норманы алан кэтмен
Гуррук гуя атсаларам —
.Кумэц янда суйнуп ятыр.
12
13
Узынлы гун ядан демир . . . Жерен
х ем - э гурруцлешйэр,
Дурсэп ятыр непесини...
Апрель Гуни гыратлапдыр Х ем сын эдйэр жорасына:
Яшыл байрын, депесини.
„Догруданам, Огулменлэ
Г е й э байрын депееинден Г е з дегмесин диерче бар,
Д у ш у п билмэн дуран ялы, Ашык болуп сейушсецем,
Яшжак, я шжак, я шж ак болуп, Д о г а н болуп сейушсенем,
Огулменлэ ашык болуп Нэдип сейсен, с еер че бар.
Яшып билмэн дуран ялы,
Тозан синен гашлары хем
Гезлерине ярашып дур.
Г е з гулдурип ышыклап дур
Тимарсызрак сачлары хем
Севутлериц арасындан.
Йузлерине ярашып дур,
Онянча-да йук машыны
Хер хайсысы ез угруна
Гирди обан, гайрасындан.
Б е з ег берип бир-бирине,
© з ер и не ярашып дур.
Йунден йуки етен машын
Гирип гитди гарабага. Гайта бир гун даранмаса,
Кабинада гайшып отыр 0 н к у д е н е м гелшип гидйэр,
Ак папаклы Ашыр ага. Чит г ейсе-де жир гейсе-де,
биле, бойы биле,
— А гыз Ж е р ен , башлыгмыз-а‘ Эгни биле алшып гидйэр.
Бу гун яман шат герунйэр.
Эйнеклернин ашагындан Гез ум гидип диййэн муны,
Гез леринде от герунйэр. Бахыллык дэл. .. Тоба, тоба!
Муны диййэн еке мен дэл,
Бутин колхоз, тутуш оба!
Герйэн вели, я доландыр,
Я должакдыр йуц планы. Пагта йыгып ярышсагам,
Бу башлыгмыз гуйчли башлык!' Биринжимиз — Огулменли.
Пацкелле дэ л ецки ялы! Сыгыр сагып ярышсагам,
Биринжимиз — Огулменли,
— Нэсин айдян, Огулменли, Айна бакып „ярышсагам11
Бу башлыгмыз — Биринжимиз — Огулмецли!
есер башлык!
Нэ гунлере салды бизи Йене вели шейле гелнин
Ол озалкы Эсен башлык, Багты, арман, келте болды.
Колхозчыныц ырсгалыны Нэ лет сицмиш харам уруш
Ичип-ичип гусан башлык! Дарагтына палта с а лд ы ! “

— Вах, Эсенем Эсен вели,. Дийип, Ж е р е н ашак гарап,


Сен сонкыны сорасана! © з ичинден ойланып дур.
14 15
Дийип, бирвагт Пырагы хем
Гезлериниц табагында Первана дек кеен экен,
А ж ы г ез яш айланып дур. — Менли ханым ез ярындан
Уят эдйэр — диен экен.
Гезлерини юмайдыгы
Д е к у л ж е к д и гоша табак. Эмма менин Менлим дэл-де,.
Ж а й г ез унд е кемек этди © зу м уят эйлэп йерун.
Уч айлыжак ак жа бэбек. Гапыларын чекип билмэн,
„Вах, Мырат жан ояныпдыр!“ Йурегими декуп билмэн,
Ж е р ен гелин бекуп гитди. Дидарына бакып билмэн,
Дирилигме чуйрэп йерун.
До луп дуран габагыны
Ё л угруна дек уп гитди. Батыррак бол,
Алчаграк бол,
* * * Гулки болма иле, чопан.
Кешек гезлен алкымында
Элин ювуп, йузун ювуп, Гузы болуп мэле, чопан!"
0 е гирен Менли гелин, •
Чеп габагньщ чеп тараны Дийип, Бугра дишин гысып,
Кунжи ялы менли гелин, © з - е з у н е берди хекум.
...Зыяны ёк, Бугра чопан,
Дивардакы айна бакып, Алчак болуп
Сын эдип дур суратына. догмаз хер ким.
Чуканаклы ак
Байдак ялы сыратына. Мен-мен диен йигитлер хем
Сандырармыш ашык вагты.
Середип дур Огулменли (Бейик-бейик адамлар хем
© з кешбине хайран ялы.
Йыгра бормуш я шлык вагты.)
0 з гашлары, е з гезлери
© з у н е - д е ярян ялы.
Кейпине дэл, межбур болуп
Бир дем салым иш салышып, Мэлэрсин сен герек гуни.
Гези биле, гашы биле, Ашыклыгын чыныц болса,
Ене бирден аркан серпип, Мол ад арам
Гумра болды иши биле. йурек сени!

Йене нэче моласан-да,


Дийдирмегин „Янра чопан!11
ИКИНЖИ БАП В ах, сенсизем
бу дунйэиин
„Менли ханым голун дишлэп, . Янрасы кеп, Бугра чопан.
Бизденки уят эйлейир.
Кэ даранып, уз йеришлэп, ...Гидип баряр ашык йигит.
Бизденки уят эйлейир...“ Эллеринде гуршун кенек.
16 2 Заказ № 1757.
.„Гоп, кенегим, алчы гоп сен!.“ Ж о га п ер не бир йылгырып,.
Зыцды г е г е ики гезек. х Огулмецли ашак бакар...
Хер угурдан гурруц чыкарг
Эмма вели айтжак сезуц
^Икиси-де алчы гопса,
Диле гелмез,
Шу гун ичим декс ем г е ре к .. . “
Багрыц якар.
„Вах, бу нэмэц а л а м а т ы —
Бири алчы, бири э ш е к ! . . “
Ине онсоц ичиц тутэп
Отурансыц... Ол хем отыр,.
_..Кэриз ябыц бойы биле Чайыны хем гутарансыц,
©збашына геплэп баряр. Ене -де бир чэйнек гетир.
Мецлисине дийжек сезун Гурруци хем гутарансыц,
Бир-бирине сеплэп баряр: Ким шу ерде кемек етир?

— Армавери, Огулмецли! Дийип, эййэм орта ёлда


— Бар бол Бугра, гел геч, отур! Титрэп баряр ашык йигит..„
Бугра д э д э чай берели,
Бол, Нэзик жан, чэйнек гетир! Голайлашяр гоша дерек,
Узаклашяр гоша севут.
Ине онсоц чэйнек гелер,
Чай атылар, чай демленер. Шол дереклец саясында
Радиосы ачык болса, Гек гапылы бир там отыр,
С е з дицленер, саз дицленер, Бугра учин хер кесеги,
Йене^вели бейле ваггда Хер керпижи зер там отыр.
Радио- да аз дицленер.
Гэдик айыц гапдалындан
Топбак булут уйшуп баряр.
— Ери, онсоц Огулмецли,
Гейо дийрсиц, булут суйшмэн,.
Сагым билен нэдйэнсициз?
Айыц взи суйшуп баряр.
Элицизе берекелла...
Бирнеме-хэ ядянсыцыз! Йурегини даша баглап,
Бугра чопан гайшып баряр.
— Ай, сагымам сагымдыр-да,
Гечени хем шолды вели
Ядар ялы геи зады ёк. Де рек лериц саясындан,
Ай, онсоцам хер иш болсун,
Бир онадан гулки сеси
Иш дийлениц ацсады ёк!
Чыкды тамыц айнасындан.

©з ишлерциз ненец Бугра? Ашык чопан эпишгеден


— Ишлер эдил гул ялыдыр. Ышыклады огры ялы:
Ябыларыц, тайчанаклац Гап бевурде бир гыз отыр
Аяклары ел ялыдыр. Непес— моллац шыгры ялы.-
•Отдан доюп, сувдан ганып,
Хе р хайсысы пил ялыдыр. Титрэп дуран чеп дызында.
19
Бир тахяны гаймап отыр. „..Мыхман гез ел ынха гайдар,
Г е й э ' т а м ы ц чеп дулу нда Гелэерлер ыз янындан.
Гек кейнекли сымап отыр.
Тукатланып бейдип дурма,
А к галпаклы онлук чыра Ап- ацса тжа чыкалга бар:
Кешдесине ялкым атяр. Ханха эдил гапдалыцда
Гара гезлер умман ялы Шаплап дуран окалга бар.
Кенарына толкун атяр.
Шоца барып, кушди гуруп,
Мецлилере ишин алып Утлушянчац бирже сапар,
Гелегенди Селбиняз гыз. Мецлилерде ятасы ёк,
Сезун билип, ерин билип Селбиняз хем ерин тапар.
Гулегенди Селбиняз гыз.
Х эп- хэ зирем бир зат тапып, Ине онсоц гайратьщы
Гулдурйэрди жорасыны Сынаярыс Бугра чопан.
Ала- яз гыз. Бейдип кишиц гапысыны
Дицлэ п дурма, угра чопан!
Ики деши хер гуленде
Эгни биле титрэп гидйэр, * *
Г о ш а ерум хер геленде
Гоша депэ будрэп гидйэр. Бугра чопан кушт ойнаяр
То га л ажы к Шири биле
Эмма вели Бугра чопан Мугаллымлач бири биле.
Депэни- де геренокды, (Мецлилериц гоцшулары
Япыны-да геренокды, Ж е р е н гелниц яры биле).
Сузлуп дуран кешек гезлер
Башга яна серетмэге Ики эли, ики гези
Оца ругсат беренокды. ©нундэки чепундеди,
Эмма вели куй-кечеси
„Йурегими даша баглап, Кэриз ябьщ чепиндеди,
Посёлогыц четиндеди.
Йыгралыкдан чыкжак гунум,
Алкымында че к ж е к гунум,
Сырым берип, сырын алып, Ат дерегне пили сурйэр,
Т у й с ичими д е к ж е к гунум, Пил дерегне аты сурйэр,
Йене вели сурен вагты
Чатак болды, Эдил ябы сурен ялы,
Чатак болды, Т у в е л е ме , гаты сурйэр.
Ту т уш йыллык эмгегиме
Селбиняз гыз бадак са лды! “ — А - х ов Бугра, бу гун сени
А л урдумы, жын урдумы,
Дийип, Бугра хем кэйинйэр, Е л урдумы,
Х е м йылгыряр е з янындан... Г ун урдумы,
Мей урдумы, .Цийип, бири Бугра гарап,
Мен урдумы? Йылжыраклап гезун гыпды...
Отуранлац хер хайсысы
Дийип, Шири ацк-танк болуп, © з гезегне бир с е з тапды.
Гезлерини гырпылдадяр.
Тугур чопан г уле- гуле Окалганьщ бир четинде
Гулагна чен г ем- гек болуп, Китап окап отуран гыз,
Аякларын тарпылладяр: Я он еди, я он секиз,
Инин-боюн етирен гыз
— Валлакессин, менем шуна
Сенден бетер хайран шу гун! Йигитлерин гурруцинден
Ябыларнын ызында-да Эжап эдип чыкып гитди.
Узынлы гун порхан шу гун. Кетениниц ени биле
Чеп яцагын букуп гитди.
Додагыны кепуржедип,
0 з будуны шапбатлап йер. „Бардыгыцы билмэндирис,
Таягыны сайгыч эдип, Багшлавери, Эшебиби! “
Гара ери тапбатлап йер. Дийип гызыц ызы билен
С е з оклады ваши бири...
„Арма!“ дийип, янна барсам,
„ Шу к ур ! “ дийип, гызарып дур.- * *
„Салам!" дийип элим берсем,^
„Бар бо л! “ дийип, газарып дур.- „Хава, Буграц дерди учин
Саг элини саццылдадып, 1'ара сачлы молла герек.
Чеп элини узадып дур. Шейле болса, халыпалар,
оглы
Мен-э валла „молла“ Шири ёлда герек! “
Хайран шоца сенден бетер.
„Молла11 болсан бир чуфле-де,. Бугра чопан ёла душди
Мацлайына элич гетер, Кэриз ябын бойы биле. ..
Белки, аз-куш непин етер! Башын эгип саламлашды
Огулменлиц <ейп биле.
— Ёк, ёк, оны чуфлемэге
Хунжи дишли молла герек.. Ыиха инди бахана ёк:
Галам гашлы молла герек. Огулменлиц ялныз ези.
Он д ок уз а гадам басан Ятырыпдыр Нэзигини,
„Гара сачлы молла" герек! Уградыпдыр Селбинязы.

Ине онсон Буграмызын Йурек ене „Гир, Гир!“ дийди,


Эхли дерди деп болаяр.. Бейни болса „Ир, ир!“ дийди.
Айдан гепи, гечен чепи Икиси-де ылалашып
0 з ерине шап болаяр! „Гелэйсене эртир!“ дийди.
23
„Ёк, ёк, инди эртир гел мен! Дийип, Бугра чыкарынман
Бизар болдум эртирлерден!“ Пенжегини, жалбарыны,
Дийип, Бугра яшыл гапыц Гызыл гулли яссыгына
Бир тарапын итди бирден. Гойды ене мацлайыны.

хем шолды вели,


. ..Эдил дацыц ей янында
Учды эхли топлан с е з и —
Гезлер пни юмды чопан.
Депэ чыкып, япа чыкып, Басырганып, бир зат самрап,
Чемче- чемче чеплэн сези. . . Ене бирден дымды чопан.
„Сизе э же м гелмедими?“
Барып эхли геплэн сези.
Вах, еке бир шу гижеми,
Жогабынам алып-алман, Бир йыл бэри самырдарды!
Гелши ялы чыкып гитди. Самырдылан мазмунындан
Дашардакы бир туцчэни Солмаз э ж е хабардарды.
Ё л угруна йыкып гитди.
„Етишипдир балам!" дийип,
Гуванарды ез ичинден.
Эхли гызлан солтаныны
Сечипди ол гыз ичинден.
Шо баршына,
Шо дуршуна
Кевши биле зады биле Элли гызыц ортасындан
Тайяр дуран душегине Сяйлапды ол Селбинязы.
(Билйонсициз, ишнм алып
Урды езун бады биле.
Яссыгыны тас якыпды Менлилере гелен гызы!)
Додагыныи оды биле.
О гл у на - да бирки сапар
— Б у на гелиш, бу нэ болуш, Сыздырыпды Солмаз э же,
Б у нэ ятыш, Бугра балам?! .Г е л и и оглуи ези тапар,
Ядапдырын? Вах- ей, вах-ей, Ё к , бейле зат болмаз, э ж е ! “
Оваррам-ла, вах, оваррам!
Дийип, туйлек шырдагыны
Ядан болсан, ынха чайыц Чумурипди гулагына...
Де мл иж е дур гарадагым! Солмаз э ж е нэбелетми
Бир зат болайдымкан ейдуп Буграсыныч гылыгына.
Тара жаным галмады-ла,
Тара жаным!.. „Егеи жанам „Болма з! “ дийип,
Хайыгыпды мундан бетер.
Дийип, Бугран ботинкасын Эмма гелин геленден соц
Айрып отыр Солмаз э же, Хоз анакды менден бетер,"
— Аркайын бол... гарадагын Дийип, эне е з янындан
Де рт голайна гелмез, эже! — Аркайынды ченден бетер...
25
Солмаз э ж е Буграсыны Бойларыныц узыны бар,
Уч ыралап, уч оятды... Гысгасы бар... хеммеси бар.
Ине шейдип апрель гечди.
Май юмагы орта етди. Свен учин, сойжек учин
Х еммес и- де д е с -д е ц болар.
Йурек сейсе, „ Г е ре к ! “ дийсе
Х е мм е затдан рустем болар.

Чынар ялы гелинлец хем


Буграларьщ гапысында
Т о к ма к ялжак эри бардыр.
Бир уллакан томаша бар.
Д ерек ялы йигитлен хем
Хатарланан бэш газанда
Голча ялжак яры бардыр.
Келле- келле омача бар,
Обамызда бары бардыр.
Хер газаныц гапдалында с
Кепи герен бир гожа бар.
Хер хайсысы ©з ярыны
Мецзедйэндир доган Ая.
Яшыл геен гелин-гызлар, Гевун алса, йурек сейсе,
Г ыз ыл геен гелин-гызлар, Г в з гидерми башга тая!
З э х м е т д е - д е вепа берйэн,
С ейг уде - де вепа берйэн Ики йурек бирикмесе,
(Эмма вели сейги вагты Г е з е м гидер, с ез ем гидер.
Эп- эслиже жепа берйэн) Не боюцдан, не ининден,
Мен-мен диен гелин-гызлар Не йузупдеи нейда етер!
(Иле белли пелсепэни
Гара гашлан ашагындан Узалтмайын мундан бетер).
Огрын бакяр эдеп биле...
Мэрекэниц бир тарапы
...Буграларыц ишигинде
Биригшипдир мекдеп биле.
Ж емленипдир бутин оба.
Гсчмншинден гурруц берйэр
Бир тарапы — гоша севут,
С егсен яшлы Умман баба...
Бир тарапы-кэриз ябы,
Ики орта толкун атяр Чагажыклар шапыдынлап,
© з у н уряр кэриз яба...
Муц маяклы дениз ялы.
Гелинлерин, йигитлериц
Хер бири бир йылдыз ялы. Л к гыпажыч ашагындан
Гызыл геен Солмаз эже,
Йылдызларын мавысы бар, Элли яшда яцадандан
Сарысы бар, гызылы бар. Гелин болан Солмаз э ж е
Х е мм ес и -д е йылдыз вели,
Бир-биринден гезели бар. Ики яна хозанаклап,
Орта декйэр бар задыны:
Алчагы бар, бэлчиги бар, „Дили гысга эдип билмен
Аралыгы, доммасы бар. Е ке- ялцыз зурядымы!
26
Какасыныц ёкдугыны „Бох-ов, бох-ов, бейле болса,.
Ятламасын Бугра жаным. Она етес дев л ет болмаз!
Б у гун онуц шат гунунде Бейле-бейле свйги болса
Гурбан болсун ханы-маным!* Гаршысында бевет болмаз!
Ынха биргун Буграц гелйэр,
Солмаз э ж е ецин чермэп, Гур тоюцы, зарпчы С олма з! 11
Ат салып йер хер тарапа...
Эдил Ая бакян ялы, Дийип, башлык шу е м ру н де
Хеммэи гези бир тарапа. Бэлчирэпди илки сапар...

Москвадан гайдып гелйэр, Гелин-гызлар е е гирйэр,


Чопанымыз Бугра шу гун. ©йден чыкяр топар-топар.
Гайдып гелйэр Бугра билен
Сергэ барып байрак алан Куртесипи чумре бурэп,
Ел аяклы „ Ду р на 11 шу гун. Суемине сачын орап,
©цундэки жораларна
Х э з и р ' ы н х а бутин оба Огрын гарап, догрын гарап,
Гуршар Буграц дегресини.
Солмаз э ж е огшап-огшап, Ынха, эййзм дулд а отыр
Багра басар Буграсыны: Бугра гелин болжак г ез ел.
Селбиняз гыз, ала-яз гыз,
„Ынха балам, э же ц сада Г'езеллерде алчак гезел.
Сайлап-сечип тапан гызы!
Ичен сувы богазындан Гелин-гызлац бириси-де
Гернуп гечйэн чопан г ыз ы! “ Бейле зады биленокды.
Снйшен дэлдир б улар — дийип
1>ейле алчак, догумлы гыз
Суйжи- суйжи арзувларда
Бирден эжиз б о л а р — дийип,
Энэц гевни толкун атяр,
Келлелерне геленокды.
Д у з у м - д у з у м - д у з у м шайлар,
Кумуш шайлар, гызыл шайлар Догруданам, Селбиняз гыз
Гун шовхуна ялкым атяр. 0 зейилли эжиз дэлди.
Я бир эжем гызам дэлди.
„Шу яшымда герен задым Пинг вели шейле гезел
Е к е Бугра — ялцыз чага. 'Гнтлнликден э жиз галды.
Гелин тоюн, Мес кев тоюн
Билерэжик гечирэйсек Селби гыз хем чопан йигди
Ничик борка Ашыр а г а ? “ 0 3 янындан сеер йерди.
Бугра: „МецлимГ дийип йерсе
Дийип, еццин Солмаз э ж е 1 ыз хем: „Буграм*1 диер йерди
Гецешипди башлык биле.
Ба шлык болса ла х -ла х гулуп, Эмма вели гыз сейгуси
Ардыныпды хошлу к биле: Нэзик болар, пынхан болар,
28 29
А ч ы к айтмаз. Эжап эдер. „©зум гаршы алжак — дийип,.
Эжапсызы чендан болар. Тоя биле г е л ж е к " — дийип,
Сыздырар ол, гарашар ол, Гитди дачцн. сазы билен.
Угрун тапсан гурбан болар.
Отлы бирчак гечип гитди,
Селбиняз х ем бир йыл бэри Пиредекэ Ашыр ага?.. -
Эжап эдип г езен гызды. Онянча-да бир яш чопан
©з- янындан гевун берип, Ак шырдагын зыцды г е г е:
Кеп хасрата д е зе н гызды.
— Ханха гелйэр Ашыр ага!
Ине оцам устесине — Ханха гелйэр гара ёрга!
Савчы барды Солмаз эже. — О нэм учин еке гелйэр?
Ери, онсоц бейле г е з е л Бугра ханы?
. Нэдип дийсин „Болмаз, э ж е ! “ Ханы Бугра?

Бугра II ис \е?
Х ем Селбиняз ганат тапды,
1>уГП4» ЗЦ1НЫ?
Х ем шатланды Узум эже.
Ынча чыКяр Эзбер ага.
(Ким гунэли, ким гунзсиз —
Бугрвлирла-аХ.
О кы жы дост, езуи елче! йыгрпдырда-а...
Галаиндыр ызырага/^N-
Ё г с а мениц бу гурруцим
.Даргап баряр хер тарапа). — Xnfl, днПсецем —
...Эдил Ая бакян ялы днййэц вели...,
Хеммэн, гези бир тарапа. Бирден йнне Мес кевада
меле сачлы,
Йузлэп гезлер улы ёла M«mv <>*.Iи периэада,
Дикилипди бир г е з ялы. Чумун итпн болаймасын
Т э з е башлык геленден сои 11 у|>л ж милы кирсбада!..
Ёл болупды колх оз ёлы.
Опянча-да Ашыр ага
Оклав ялы узалыпды Сурун гелди „Гаргасыны“.
Гундогардан гунбатара. 1*1 у: » . гнвре гала ялы
Яш дереклер дузулипди ГаГк ли алды дегресини:
Эсгер ялы дец хатара. \ . ны Б угр а, Ашыр ага!
— Ханы Бугра?
Шол дереклец арасындан — Бугра ханы?
Гелмелиди Бугра чопан.
■ Хава, илат, Б уг ра гелди .. .
Москваны геруп гайдан
Гум меканлы, йыгра чопан. Йене бу гун е е гелмез.
Бу тетелли тоя гелмез.
Ынха оны Ашыр башлык Б у затларыц х ем меж ес и
Алып гелер ези билен. Солмаз сенден... Сенден Солмаз!!
30
Illy колхозда мен башлыккам
Х э зир мениц яныма бар, О тетелли дузгун болмаз!
Турручим бар бэш-уч келам,
Серги тойы довам этсин! Сайлар ялы памадор дэл,
Гелин тойы болсун тамам! Я соган дэл гыз диенин...
Зберерис Буграмыза
Дийип, башлык ёрга^ыны © з сайланын, ез диенин.
Гахар билен суруп гитди.
Солмаз э ж е ызы билен Бирикмесе ики пикир—
Ики элин серип г и т д ^ . С ейушмесе ики йурек,
Герендирин, герендирин,
Адам бары аклы хайран, Ол свйгуде болмаз дерек!
Агызларын ачып галды... Душун мана! Д ур муш учин
Ики янлы сейги герек!
^ #
Онуп билен яшашмалы
.Ашыр агач кабинети Сен д э л Солмаз! Буграп ези!
Сарай ялы гочак залды. Хэзир ынха вйлерине
Экидерлер Селби г ы з ы ! “
Г е к маталы эпет стол
Улы залы безэп дурды. Дийип, башлык хер- дыз ына
Е не-де бир уч-дерт стол Бир элини урды бирден.^
Суйнуп ятан элип ялы „Хэзир.пикче бар ейуце!"
Гапа ченли узап дурды. Ашыр башлык турды бирден.

Шол элибиц гапдалында


Отыр эне дала мецзэп. * * *
Ацырсында башлык отыр
Ине, шейдип бир ажап гыз
Ду м ан басан дага мецзэп.
Аглап гитди е з ейуне...
„Бу бетнамлык языландыр
Гайта-гайта муртун сыпап,
Балам жанын тэлейине!“
Кэ гатаяр, кэ юмшаяр.
Солмаз эжэц агзы кепэп,
Кэ хопугяр, Дийип, шол гун Узум эже
Кэ говшаяр. Дан атянча укламады.
Солмазы хем, езуни хем,
. . . „Хава, Солмаз, ишлер шейле, Буграны хем, гызыны хем -
Булашдыран сениц езуп. Хич хайсынам акламады.
Догры, догры, ерэн догры,
Гызлан гули сайлан гызыц. Хер хайсынын якасындан
Сепеледи гунэ барын...
Й*эне вели оны сайлан О кы жы дост, сайладынмы
Бугра дэ л- де , Бу наканын гунэкэрин?
-©зуч, Солмаз! 3 Заказ Хч 1 7 5 7.
„ Эже, эже! У ку д ам ыц ?“
Гынанярын Селби гыза,
Сары гапын килдин чекди.
Сенден бетер гынанярын.
„Ким, ким? Балам, Буграм!" дийип,
Пикир чезлэп, делил гезлэп,
Солмаз э ж е бекуп чыкды.
Акламага сынанярын.

Йене вели Долды ене, дашды ене


хич чезгуде Гезлериниц пыяласы.
Мэтэч дэлдир Гаргаларьщ газ баласы,
ики йурек. Хер кишинин, е з баласы!
Олар учин
не аклавжы, „Вах, гелдицми, балам?" дийип,
Не- де гаралавжы герек. Г ужа кла ды Буграсыны.
Богазында дузаклады
Йурегинин, награсыны.
Б у барада болуп билер
Не -х э хайыш, не-де х ек ум ,
Сеймек Ере бакды,
Бугра бакды.
х е м - д е сейулмекдир
Гнзлериии тегеледи.
Ер гетерйэн сары ек уз .
Дмрг почуды ыз-ызына

Х ек у м кепдур. Йене вели


Шол е к у з е х ек у м ёкдур. J . п.irt.il) э ж е , билйэн, билйэн,
(Гынанмага хакым бардыр, I у п/юре енташансын!
„ Шейт !“ диймэге хакым ёкдур.) I ди бишип, иди совап,
Сек из гезек туташансыц!
* * *
мен хеммесини,
э ж е жаным.
Гунортанлар Москвадан М»!Н нодейин!? Багышла сен,
Гайдып гелен Бугра чопан,
Ш э х е р д е бир достункыда Дийип, Бугра бейлэк итди
Мыхман болан Бугра чопан (-)цуидокн чемеданын.

Обасыныц гырасындан ,1 к, аглама э ж е ! “ дийип,


Гелип гирди ярыгиже... Г у жа кл ад ы эжесини:
Бир окара этли палов, „Шу нмрумде еке гезек
Ики чанак яглы к е ж е Ынжытдыммы э ж е сени?

Гапыдакы ала сыгрын Дунйэ инип, ез ум билип,


Гапдалында хенлэп дурды. Б ир ж е гевнуп йыкан болсам,
Бугра чопан эжесинин Чык диенде гирен болсам,
Хоррулдысын дицлэп дурды. Гир диенде чыкан болсам—
35
31
Онда мени багышлама, Найза-найза гызыл муртун
Багышлама чигит я лы! “ Голтугына йыгнап догды.
Бугра чопан ашак чекди
Тупан йыкан с евут ялы. Бугра чопан яб ларын
Совук сува якып баряр.
Солмаз э жэц гезлеринден Дегирмениц гапдалындан
Ене нохут тогарланды. Гайралыгна чыкып. баряр.
Яя денен ягырнысы
Юва ш- юва ш догруланды. Москваны — баш галаны
Геруп гелен кумуш ,,Д у р н а 11,
Белетди ол Буграсына, Аяклары шемал „Дурна11,
Белетди ол эзизине. Гулаклары гамыш „ Дурна1*,
Баласындан чигит ялы
Агырманды хениз, эне... Гейэ дийрсиц, гурруц берип
Бейик пайтагт барасында,
— Хава, э ж е , аркайын бол, Эпей-эней этлэп баряр
Довам эдер тоюц ызы! Достларыиыц арасындан...
Дунйэц ерки Селбиняз дэл, Огулмекли середип дур
Кепдур дунйэц гелин-гызы! Гур тутлугыи гайрасындан.

Дийип, Бугра пенжегиниц Ксмлссинде я in ы л гыцач,


Кисесине элин сокды. Эллеринде кесгир орак.
Пай депдерниц1 арасындан Xi.it,I. йупек гейжек болсан,
Кешек гезли гелин чыкды. Дршында бу-да герек.

Г пнiil'i,шлир Огулмечлн,
Ене бирден, нирелерден ЕткШЙЭНДИр хеммесине.
Гелип етди кеч йыгралык. Бир к *н Бугран гези ду шди
Гой, геркезсин Мецлисини, Я шы гыцач Мецлисине.
Бир дем салым гач, йыгралык!
Мсцлиниц хем гези душди
Эмма вели кеч йыгралык Дк шырдаклы ат чопана.
Вепалыды жорасына. N\ctM-n парып, Л ьвов барып,
Кешек гезлер ене гирди Дт гынладып, ат чапана.
Пай депдернин арасына...
..IП''п и* гыздан йуз дендерип,
| м \н\ и ллжак г ыз ы?
$ Н: Й
Гапармыка шу ыклымдан
Майыц"гуни яны догды, Шо гыз ялы болжак гызы!
Доганындан гайнап догды.
Догры, догры, Буграц ез ем
Пигитлериц серкердеси.
1 Ш ол йылларда дуканлардан азык, хар ы т алмак учин пай Пени вели Селби гызам
депдерчелери боларды.
Д э л ахыры гыз хордасы! “
36
37
Гыз гылыклы йигитдигин
Диен пикир гелди бирден
Озалданам дуйярды ол.
Огулмецлиц келлесине.
„Гызыл ялы, тапылгысыз
Онянча-да Бугра чопан
Юмшак йигит...“ диййэрди ол,
Етди е т ж е к келлесине.
Эйле-бейле пикри ёкды,
Доган ялы сеййэрди ол.
„Шунуц ялы чола ерде
Ичим де к уп билмесем мен,
— Вий, сенмидин! Бар бол, Бугра!
„Медлим!11 дийип, алкымында
0 з у н арма, мескевалы!
Д ы з а чекуп билмесем мен,
Саг-саламат гелдинизми...
Г ург унлыкмы Мес кев или?
Онда менден вмурылла
Эркек диен адам зТ ~"~~-
„Шукур, хава... гургун... гелдик! “
Эркекликден элли бизар,
Г,у гран д п.'ш пелтекледи.
Асыл .хайванкэдем болма з! 11
( )| улменли иыгрылжырап,
Йыган тудун голтуклады:
Дийип, Бугра ак атындан
Шэкуп душди бады биле.
Пебир тойы нэме бейдип
'‘Огулмецли башагайды
Кын i.i и у н , Бугра?
Г е к япраклы ту ды биле.
гыза
Я >ж 4*lit* дез ду н, Б угра?. ..
„Армавери, Мецли гелин!"
Буграц сеси богук чыкдь;.
Ынхи имди гепле чопан,
Бар арзувы, бар йуреги,
14* п. if ми ин ери гелди!
Уч с е з билен чогуп чыкды.
Мне Бугран эндамына
И!,, I и мI p m iюн дери гелди.
Бир махаллар ашык дэлкэн
Cm.it'P оке- екё гелмэн,
Мердемсирэк геплешерди.
<:уричури*сури гелди.
\Эмма вели соцабакан
~ к е с е з хем дийжек болса
Хава, неме... Огулменли...
одаклары сеплешерди.
Ол. .. себэби бар.
дам- жаны шагга дерлэп,
|»\ сорагын йурегимде
АЬлары шепбешерди.
1 п д е - п е т л е жогабы бар!

Ынхд ене бу гезегем Nvipii чопан буйрук берди


Бир а за жык булашдырды. Й у р г п ж е , бейнисине.
Бары-ёгы уч сези хем гара гезлерини
Богазында чолашдырды. гезли Мецлисине:

— Мен ол тойы сенин учин,


Эмма хэзУф Огулменли
Сепиц учин боздум, Мецлим!
О затлары\анламады.
Я анса-да аяиш вели, Ол г ыз а - ^ i э ж е м е - д е
Сенин учиго. д е з д у м , Мецлим!
Уйтгешик 6 тацламады.
39
\

Дийип, Бугра йурегиниц


“Сениц учин кеййэрин гиже-гундиз,
Бир пидесин секди бирден.
Сен болмасац хичдир маца х емме гыз!
Огулмецли япдан ацрык
Г'нзлерице баксам гезлерим доймаз,
Кейик ялы бекди бирден.
Иурегмид кувваты, жан Огулмецлим.
Аркасына тудун алып, Бугра чонан есир болды ёлуцда,
Да ш кепруден гечип гитди. Мен б илмедим нэме бардыр гевнунде
Пишме-пишме япраклары Сырымы ачдым мен шол тут йыгацда,
Ёл угруна сечип гитди... Шол с е з д е елйэнчэм бар, Огулмецлим11.

Сетнрлерниц богунларын
# # Бармак басып санап герди.
Гапыларын мэкэм япыи,
Ашык йигит алты гунун Япбылдакдан хецин тапып,
Гечирипди хасрат биле... Айдым сынап герди.
Единжи гун ёла душди
Ак букжалы бир хат биле. Уч сахыпа хаты биле,.
Секи:* I'uTiip шыгры биле
Ол хат учин Бугра достум I п щи Ларяр Бугра чопан
Бир китаплык жепа чекди. К«не ябыи угры биле.
Етмиш гезек оя гирди, Огулменли даш гапыда
Сегсен г езек япа чыкды. сыгры биле.
Язды, бозды, ене язды
Ене бозды, гапа чыкды... .Яссынара эиишгэни
I лрим-к ында диады чоиан.
„Хэзир барып яздырайсам, Йурегини чаша баглап,
Б е ж э р вели Тугур залым. Ак букжаны зынды чопан.
Йене вели эртэ етмэн,
Бутин оба эдер малим! 1л гран хатын эртирден сон
галды кеше к гезлер.
Ё к, ёк, ашык болуп болмаз Ы|-ызына ылгап гечди
Башга кишиц дили билен!“ _( ••йй.»н. с в й д у м . . . “ мечзеш с езлер.
Дийип, Бугра йурегини
Хата салды эли билен. <>i\ медли хаты окап,
и*мин а.шан, дымды, донды.
I не бирден башын яйкап,
Келлесине нэме гелсе
1>ир гарапа иыртып зыцды.
Язды чопан, язды чопан.
Йыртды чопан, бозды чопан, Вне агшам ишден гелип,
Сонабака гызды чопан.
Иц соцундан ики бентжик Йыртан хатын чеплешдирип,
Г о ш г у ж ы к хем дузди чопан: Бир газетиц ёкарсында
Бпр-бирине сеплешдирип,
40
41
Себэбини езем дуйман, „Биз-э гидйэс, саг бол! “ дийип,
Окап чыкды яцадандан. © е гирди бугра ялы.
А к ж а б ук жа орун алды Инди Бугра йыгра дэ л- де ,
Г е к маталы чемедандан.. Г ейэ Мечли йыгра ялы.

Мечлисинич гезлерине
ДвРДУНЖИ БАП Гезлерини дикди чопан.
Йурегинде ятан с ез леч
Онянча-да уруш турды, Бир гутусын декди чопан:
Турды уруш, залы Vi уруш.
Эх ли эден бетбагтлыгы „Г узуларда
кэндир, Мечлим,
Ер йузунде мал им уруш...
Дуршы билен нур багана.
Инне пелн мучусинден
Ине, шейдип Бугра чопан Кэте бири сур багана.
Тоя етмэн,
„тоя“ гитди. Ер йузунде
„Гараш маца, Огулмечлим!* кэндир, Мечлим,
Д и е -д ие - ди е гитди. Ду р шы билен нур гелинлер.
Инне вели хеммесинден
„Инди чилэм ачылышды, Д иче бири сур гелиндир."
Нэ ме болса болсун—дийип,
Я назарын салсын — дийип, Шол хем сенсич
Я назардан салсын!" дийип, Мечлим! “ дийип,
Сур гошардан гысымлады.
Гитмезинден бир гун озал Ене гелди кеч йыгралык.
Чекди онуч алкымында. Хаяллады. Басылмады.
Мечли элин чекип алды,
Бир сагатлап ичин декди
К е ш е к г езлед ялкымында. Элша йузи асылмады.

Буграч эли ене деррев


Диллерине нэме гелсе Титрагт дуран гошардады.
Дийди чопан, гизлемеди. Ики гнзи дашардады.
Эмма вели Огулмечли „ \ирыл оглан, айрыл!. .. “ дийип
Келам агыз сезлемеди. I I леблер пышырдады.
С е з л е м е с е сезлемесин, Онянча-да иышырдан ер
Те рс ине -хэ гезлемеди... Блгул ялы нашырдады...

Эртеси гун с эхер билен


Чыкып гитди обасындан.
Ак патаны алып гитди „Боля-боля... эзиз балам,
Кешек гезлен саясындан. Саг-аман бар, саг-аман гел!
42 4-3
Ил билен гелен тойда-байрам! Зыяны ёк, зыяны ёк,
Ордур алып, гахырман г е л ! . . . “ Гелин болсун
Я гыз болсун,
Дацдан билен Буграсыны О затлар хич... Ким болса-да,
Ёла салды Солмаз эже. . . Бир-бирине эзиз болсун!..
„Сен саг болсац— галаны хич!
Балаца д е в чалмаз, э ж е ! 11 Йене ерден диййэи дэлдир
Алчак кемпир Гурбанбагт:
Дийип, Бугра нам учиндир „Гыз куйсемез
Бир а за жык ирнип гитди. шо гелини
Г е к вагоныц гапысындан Ёрганына салан йигит!“
Ак шырдагы гернуп гитди.
Солмаз э ж е ызы билен Огулмецлиц ак жа тамы,
„ Ба ла м! 11 дийип герлип гитди. Гоша дерек, яшыл ишик,
Уйшуп дуран кене беде,
„Эже. . . немэц... Огулмецлиц Устундэки серлен эшик,
Янына-да... гара бергин. Уч хачжалы. узын агач,
©йуц ялы барыбергин. Е л берилен кене мешик •
Аркалашып-зат эдишип, Солмаз эжэц гезлерине
Гелниц ялы герубергин!11 Асыл инди уп-уйтгешик!

Дийип, бирден боз- яз болуп,


. . . Даш ишикде Огулменли
Ацрык денди йыгра чопан... Пасырдап дур гек гуш ялы.
Солмаз э ж е гек гуш гелни
Алньщ ачык,
Г у ж а кл ад ы ак гуш ялы.
Ёлуц ровач.
Саг-аман гел, Бугра чопаи! „ Г е л ! 11 диймзге май бермеди,
„ Г е ч ! “ диймэге май бермеди.
Ак ганатлар гек ганаты
Вагты билен гойбермеди.

. . .„Вах, бу затлац хеммесиниц К ешек гезден,


© з себэби бар экени!
© чук гезден
Мен гурайын! Билмэндирин! Бир-бирине е л гатышды...
Менли биле яр экени!
Юваш-юваш шапак яшды,
Гулакларым эшитсе-де,
Яссы душди, ил ятышды.
Гаракларым кер экени.

Г и ж елер не самырданда „Отур балам, с е з ле балам,


Тутарды-ла Меилии адын! Сезлерицден айланайын!
Иене вели алла-биллэ Буграм жаныц мэхри синен
Дуймандырын бейле задын! Гезлеринден айланайын!11
45
Солмаз э жэц ики гези Мильон-мильон йуреклерде
Кешек гезли гелиндеди... Ш у ики с е з сесленйэрди.
Ол сеслерден тупец сеси,
Топуц сеси пес гелйэрди.
# * &
. ..Москвама гези гызып,
Литва болса тутушлайын Кэди башы гечен фриц,
Фашистлериц элиндеди. Окац, Упац кепрусинден
Хайбат атып гечен фриц,
Украина вес-вейранды, Тулац кумуш семаварын
Гыз ыл ганды латыш ери. Гайнатдырып ичен фриц,
Белоруслац топрагныц хем
(Агачларньщ, япрагньщ хем) Москваныц этегинде
Аз галыпды тутуш ери. Ичен чайын дек уп гитди.

Чен-чаксызды Мо ги л ёв е, ...Бугра яцы уч ай ятып,


Орша душйэн бомбан саны Госпиталдан чыкып гитди.
Д ур ш ы билен харасатды
Мурманский г ек асманы. Горады ол Москвасын—
Я гайгырып гойдумыка Йурегиниц ургусыны.
Киев билен Одессаны! Горады ол барып гайдан,
Ярым айлап геруп гайдан
Гайгыранок хич хайсыны, Алтын тэчли Сергисини.
Хей, фашистем гайгырармы?!
и
Хе й -д е бейле мекир душман Иурегинде ениш сези,
© з гуйжунден в к д э душман Гапдалында Мецлид ады,
Киевици... сайгарармы! Бир янында уршуц оды,
Бир янында ышкыц оды,
Агзын ачып, кепук сачып,
Келлесинден ху шы гечуп, Бугра чопан — Бугра солдат
© з юрдундац муц милликде Гирди ене ец хатара.
Днепрмиц сувун ичип, Буграц йузи ецше тарап,
Фриц йузи — гунбатара...
Йурегиме — Москвама
Дызап гелйэр юваш-юваш.
* :{: *
„Я алмалы я е л ме л и! “
Севешимиз шейле севеш! Огулмецли с ув тутуп йер
Шейтангалац ортасында.
Ган аялмаз, Сары гуллер, гызыл гуллер
Ж,ан аялмаз Ба рк уруп дур картасында
Мунуц ялы с евеш учин.
Хемме затлар Фронт учин, Аягында резин эдик,
Х е мм е затлар Ециш учин! Келлесинде солук гыцач.
46
Йурегинде нэче арзув,
Нэче свйги, нэче гынанч, Гец галма сен, магшук гелин,
Б у сорагыц жогабы ёк.
Юваш-юваш йерэп гелйэр
Болса
Говачалац арасындан...
Ол июлдан бирже жогабы бар,
ол июла Шондан ез г е жогап болмаз:
Сейги дийлен жадылы зат
Уч хат гелди Буграсындан.
Сенден ругсат сорап гелмез.
Б и р и н ж ж и — ёлдан гелди.
„Мен икинжи, мен уч унжи. . . “
Икинжиси— Д он д ан гелди.
У чунжиси— бир ай йерэп, Дийип гелмез гелен вагты.
Гелен вагты
Воронёжиц яндан гелди.
мерт гелйэндир,
Мерт елйэндир
Ш ол хатларын учуси-де
Г е злэ берс ец чыкар яндан— елен вагты.
М ел е гашлац, кешек гезлец
Шейле сейги
Ики бармак ёкар яндан.
элмыдама
Ынсан учин сейунжидир.
Учуси- де янындадыр,
Не икинжи, не учунжи—
Элмыдама алнындадыр.
Дице, дице биринжидир.
Алындацыц арасында
Гезлериниц алындадыр.
...Сув тутуп йер Огулмецли.
Гапдалында Жерен гелин.
Баш Сейгусин яда салып,
Ширисине етен томус
0 з - е з у н е берйэр совал:
Ак патаны берен гелин.
„Душунемок, душунемок,
Б у ничик сыр, ничик ахвал?
Ики гелин— сувчы,
Аялары даша мензеш.
©мрумбойы Бугра билен
Ге кл и- г ыз ыл габарчаклац
Гатнашыпдым доган ялы.
Хер бириси мэше мецзеш.
Инди ынха
(Ек, ёк, з эхмет йузугине
Баш сейгиме
Отурдылан гаша мецзеш.)
До ва м учин доглан ялы!
Ики бойдаш ей эдинип
Я-да Сейги дийлен задьщ
Бир говачац саясыны,
Акмаклыкмы аслыети?
Дырмап отыр яшыл гашлы,
©ц сейупдим,
Гызыл гашлы аясыны...
ене сеййэн...
Ханы Сейгиц канагаты?!“
Уч еркучли гара дагыц
Депесине атланан гун,
Сорагына жогап тапман,
©з -ез унден от алан гун,
Огулменли бакяр ашак...
Ер йузуне от салан гун,
48
4 Заказ Nb 1767. 49
Байырларыц сачларыны Ялазланды яцраларыц
Ялын ялы чиркизипдир...
Гиц ердэки пацк-пацклары.
Бир говачац ашагында
Сайланярды адамларьщ
Мецли гелин иркилипдир. Мерди билен
гук-пацклары...
Г е к япраклар гереш эдип
Гекд ен инйэн ялын биле,
Сулмурешип, огшашып дур „Фронт!“ дийип арза берди
Д ерлэ п ятан гелин биле. Он бэш яшдан эллэ ченли.
Комиссара арза барды
„Нэче гундиз, нэче гиже Голак чопан Г ел дэ ченли.
Г ез у ми зе укы харам.
Гой,укласын, дынжын алсын Е не-де бир голак достун
Яда в жорам, эзиз жорам! “ Алып барды яны билен,
Аркасыныц гошы билен,
Ж е р е н гелин мэхир билен Халтасыныц наны билен.
Гезун айлап жорасына,
Ене деррев гирип гитди. „Ики г ола к— бир чалавек,
Гур говачац арасына. Минтовканы дабай! “ дийди.
„Адин голак — заряжайыт,
...Ики гелин яп боюнда Дургой г ола к —стриляйыт...
Тапбатлап йвр бвветлери. Нет, непайду дамой!" дийди.
Душман болса Дон боюнда Алчак майор ла х- ла х гулуп:
Берк танап йэр Советлери. „Нельзя, нельзя, бабай!“ дийди.

„Ениш!“ дийип бир йуреге


Б Э Ш И Н Ж И БАП ©врулипди муцлэп йурек.
Ециш у иин адам герек,
I Ециш учин задам герек.

Харбылашды гызыл Ватан— „Ециш!" дийип ики йылдыр,


Социализмиц бейик юрды... Ярыш эдйэр Чекич, Орак.
У р у ш — гейэ эпет гапан, Чекижимден тупец енйэр,
Мерт, Орагымдан меле черек.
намарды
чекип дурды. ...Еди ж у бу т камыс долак,
Секиз ж у б у т гызыл эллик,
Агырмы сен, Яшлыгыныц ядыгэри
Ецилми сен. Ики букав, уч билезик
Айдып дурды, гизлэнокды.
Инди кэбир сезлецгирлер Солмаз эжэц гызгын демин
©цки ялы свзлэнокды. ©зи билен алып гитди.
50 *
Гелинлигниц ядыгэри Айры дэлди иййэнлери,
Бутин дунйэц Х А Л А С Г З Р И Ичйэнлери, геййэнлери.
болуп гитди. (Кепелипди обаньщ хем
Гелин-гайын диййэнлери).

❖ Солмаз э ж е ене- де бир


Ак долагы докап отыр.
Аркайын бол, Солмаз эже, Огулмецли ашак гарап,
Де мл е гайнан кундугици. (Бир дызында чишли жорап)
Сен Буграц хатын окап отыр.
кимдигци билмесец-де,
Фашист билди кимдигици. Ол кагызжык Бугра билен
Нирелерден етен кагыз
Билезиклец гандал болуп. (Огулмецлиц суратыны
Сыпдырмаса дузагындан, \ ч ай огшап ятан кагыз),
Букавларыц Б елгороды халас эдип
боюнтурык Украина етен кагыз...
Б олуп богяр
Богазындан... Солмаз э ж е ол кагызы
Ысгай-ысгай доянокды.
„Ока, балам, ене- де бир
И
О к а ! “ дийип гоянокды.
Гышьщ башы Огулменли окап отыр.
Чеплец башы
К э сетирден бекуп гечйэр.
Жыз ала пды кешде- кешде. ..
Бир сетир дэл, уч сетир дэл,
Солмаз э ж е Буграц хатыи
Кэн сетирден бекуп гечйэр.
Доянокд'ы э шде- эшде.
(Говачаныц чыглы чепи
Нэ себэпден бекуп гечйэр—
Ж ыз ыр да п дур гара печде.)
Айдып дурмак киме герек?
Себэбини дуюп отыр
„Балам жанын мэхри синен Догран йурек,
К ешек гезли, Эне йурек!
чынар гелним,
Мен-э ынха кабул этсен, ...„Гайгы этме, э же мени,
Бир дулуна гечуп гелдим!“ Оглуц эдил севут ялы.
Ер йузунде сизден башга
Шу сезлериц айдыланы Кемим ёкдур чигит ялы.
©тен йылыц майындады.
Шондан бэри Солмаз э же Е цж ег им и з икучлы дэл,
Огулменлиц жайындады. Ециш инди магат, эже.
Гайын гези гелниндеди, Сен саг болс ац—боланы шол,
Гелин гези гайындады. Мен бу ерде сагат, э ж е . . . “
53
Ене онсоц „Мецли м ! “ дийип, Я за мама стрилял,
До в ам эдйэр хатын ызы... Я за Мецли стрилял!“

* * * Дийип, демир каскасыны


Ашак басды Бугра солдат.
Б уг дерясын бойлап баряр „ Гы достоин, Бугра!" дийип,
Хаты язан йигдиц ези. Элин гысды даяв комбат.

Бу злы Б уг уц аркасындан „Кто такой Мен ли? “ дийип


Ацрык гечди с евеш ёлы.
Иылжыраклап гулди майор.
...Эййэм оны д о к у з гезек
{Айда йылда бир йылгырян,
Яралапды Ециш ёлы.
Аграслыкда белли майор).
Яны болса бир уйлугын
Бввс уп гечди онунжы ок. „Мецли это... н е м е „ , “ дийип
„Шу окларам Ере бакды Бугра чопан.
мени герсе, ©цки ялы болмаса-да,
Не сылажак, Бэр и яны йыгра чопан.
Не с ов ул жа к .
„Мундан гизлэп... нэ ме! 11 дийип,
Гараз, сениц бир ерице Иурегиниц килдин ачды.
Дегип гечсе арманы ёк. Комсомолыц тэп-тэзеж;е
©йленмедик оглан дийип, Г е к гаплыжа билдин ачды.
Рехим этжек гуманы ё к ! “ Украинац жеццелинде
Дийип, окуц астында-да К ешек гезлер ялкым сачды.
Бэлчирейэр ашык оглан.
...Уйлугындан ган саркып дур, „Вот это д а - а ! “ дийип майор
Ыза чекил, Бугра доган! Яйкалады келлесини...
Ду ш ма н болса сесъетимде
Кейнегинин Ягдырярды гуллесини...
ени биле
Сарады-да аягыны.
Бир япыда дикди ене
ДП-синин таягыны.
Алтын-кумуш даша мецзэп,
Гамышлыгыц арасындан Арпа-гылчык бала мецзэп,
От сачярды пулеметы. Гечип баряр гунлер, айлар
...Эртир герсе, бир медала Хер бириси йыла мецзэп.
Язылыпдыр Буграц ады.
. .. Солмаз э ж е ишден гелсе,
„Я не хорош стрелок. Ун халтасы такыр ене.
Не дастойно болшой медал. „Шукур алла, башымыз дик,
Онсоцам вот... не за медал, Эденице шукур е н е !“
М 55
Дийип, эне ашак эгип Гитди ачлык, ялацачлык,
Ак гыцачлы келлесини, Бол-элинлик. дынчлык болды...
Мецли билен ардып отыр Бугра жаныц какасы хем
Чал япраклы селмесини. Оба шура башлык болды.
I
. .. „Бу гытлыга гытлык диймен! „ Г ыз ыл ялы а да м! “ дийип
Гытлык, балам, ец боландыр. Улыц-кичиц дилиндеди.
Ики богдак арпа-гылчык Де вра н денди гарыплара
Бир гыз билен дец боландыр. Гайгы-хасрат билинмеди...
Ине бир гун шол газаплы,
Тут ха- ту т лу к йылындады.
Бир кепек-бай ысырганып,
Ишигицдеи гелер гидер. Мулкимиц хем якасындан
Алты батман гылчык гоюп, Эбшитледи гара биже.
Бир балацп алар гидер... Усти япык машын гелди,
Тас маца-да саташыпды Нирэдиги тацра белли —
Шо тетелли бела-бетер. Эк итди лер ярыгиже...

Йене мени ол беладан Нэме хунэр эдипдир ол,


Гутарыпды бир яш йигит, Нэме гунэ эдипдир ол,
„Солмаз! Солмаз!* дийип йерен Гарып-ялацачдан. башга
Ашык йигит, серхош йигит. Киме пена эдипдир ол,
Хек увмет иц гаршысына
Г ижэ н яры алды гитди. Китап, окув, ишден башга
Берекелла гайратына! Нэме сена эдипдир о л —
Менем етдим мырадыма,
Ынха инди ниже йылдыр,
Олам етди мырадына.
Ду шунемо к себэбине!
Ашгабада ,хат яздырдым,
Ол йигидин, кимдигине Москва- да хат яздырдым.
б з у ц белет, эзиз балам. Г е з у м зардыр жогабына...
Йене вели артык дегди
Ссцкы чекен ахы-налам!.. Мулки билен биле гитди
Гайын атац Анначары.
Едиленжи йыла гитди,
Солмаз эжэц элиндэки
Хат-хабар ёк шондан бэри...
Ак селмеси титрэп гитди.
Кекундэки е л ж е топрак Гарры энэц гезлеринден
Ере гачып, пытран гитди. Ики да м жа акып гитди.
Эрэп гайдан гуршун ялы
— Хава, онсоц ер- сув алдык. Чеп яцагын якып гитди.
Колх оз болдук илки биле.
Гекден эден дилегмизи Солмаз э ж е какышдырды
Ерде тапдык Мулки биле. Кендиригиц урбасыны.
Гечип барян Ашыр башлык Энтек-энтек Ватанымыц
Бэрик совды ёргасыны. Хызматына лайыкдырын!“

— Гайрат этгин! Басылмагын? Дийип, башлык


Бу гунлерем етер гидер. фин уршуныц
Дэне- дувур герек болса Одигини гейип гитди.
Бир зады бор... кемек етер! „©цки женд е енен шинель
Ене е ц е р! “ дийип гитди.
Дийип, башлык атдан д уш уп ,
Бир азажык дуруп гитди. Ециш учин ёла душди
Гайнап дуран селме билен Ене -д е бир улы йурек.
Буламагы геруп гитди. Аяк герек Ватан учин,
Йурек вели
Ярым сагат гечип-гечмэн, хасам герек...
Дэ не гелди улы богдак.
Били букук Солмаз э ж е Шо гидиши, шо гидиши,
Дим-дик галды мисли байдак. Хаты гелди еке сапар...
(Билецок сен, билецок сен,
— Ким иберди, балам, муны? Ярсыз галдыц, Огулсапар...)
— Ашыр башлык! Ашыр ага.
Солмаз эжэц яцагындан Ене шейдип мун Сапарлар,
Яш пайрады мисли чага. Мун бэгуллер ярсыз галды....
Башымыза инен бела
Мецлиниц хем гезлеринден Йене-мене бела дэлди.
Ере гачды гоша хунжи...
Эй, сен Г е з я ш , не себэпден . . . Ха лас эдип муц обаны,
Хем Г ынанжы, хем Б е г е н ж и — Халас эдип муц галаны,
Икисинем Муцлэп Бугра гунбатара
ыкрар эдип, Ковуп баряр ол беланы.
©мур сурйэн дунйэде сен?
Аслыетиц хайырданмы,
Я шерденми? Нэмеден сен? АЛТЫНЖ Ы БАП

* * *
Ше х ра т саца Ленин юрды—
Доганлашан муцлэп йурек!
Шо гунден соц уч ай гечди. ( Ш е х р а т саца, Риторика,
Башлыгмыз хем гейди эдик. Ма х ал- махал сенем герек!)
Сэхер билен ёла душди
Узын эдип, Ш е х ра т саца
гысга эдип. Компартиям,
Шол доганлац байдакчысы!
„Махал-махал а з- овла жык Шехрат саца Радиом —
К ес ес е- де майыплыгым, Ецишимиц бушлукчысы!
58 59
Бир элинде нан талоны, Бугра болса Будапештде
Бир элинде токга наны. Г е к Дунайыц боюндады.
Муцлэп адам муц кечед е
Соруп дурды Левитаны... ...Огулмецли г уж жу лледи п,
Ак гечини сагып отыр.
Ециш гелди юрдумыза Жир гыцачлы келлесини
Рейхстагын депесинден! Бедресине эгип отыр.
Г адам урды
бошап галан Онянча-да сыпып гитди
Муцлэп ейлец гапысындан... Элиндэки суйтли елин.
„Бушлук жора , бушлук! " дийип,
Ылгап гелди Ж е ре н гелин.

Онлап гелин товсуп туруп,


Бу шовхундан, бу шатлыкдак
Г уж а кл ад ы бири-бирин.
Огулменли бихабарды.
Г ул габаклар, гара гезлер
Бир ай бэри гум ичинде
Чыгландырды гум эртирин.
Язлагдады. Суйт сагарды.
Уйтгешик бир улы вакац
Хэ п- х эз ирем бедресинде Боландыгын дуйян ялы,
Кепуклэп дур кумуш суйди... „Бу нэмэниц шовхуныка,
Диллеринде Ециш сез и, Ша тлы гык а? “ диййэн ялы,
Гезлеринде умыт оды.
Хайран галып ацкарып дур
Яцакларныц чуканагы Мунлэп гоюн, муцлэп гечи.
Хокралса- да кэсе ялы, „Ециш!“ дийип яцланып дур
Япы ялы эгинлери Даг ыц, децзиц, гумуц ичи.
Су ллерс е- де майса ялы,
З э х ме т , Сайрабер сен, моллаторгай,
сейги, Окабер сен алкышлары.
арзув, Бу гун дице сени дэ л- де ,
ынанч Халас этдик кэн гушлары.
Тап берйэрди беденине...
Д е р т айы кем дерт йыл дол ды
Халас >*тдик
Буграсыныц гиденине.
машгаласын.
„Серчежик- де, гарынчга-да
Эмма инди бир йыл бэри 0 з ейуни ташламасын!“
Хат-хабары геленокды.
Ециш нирде? Бугра нирде?
Икисинем биленокды. Дийип, миллион пида чекдик.
Ецди ахлак,
Ециш болса эййэхачан сейги,
Огулмецлиц гойнундады... ыхлас.
60
Диче адамзады д э л -д е , Дийип, отлыч гайрасындан
Хайванатам этдик халас. Улы ёла душуп гитди.
Эдигинич екжелери
...Айланып йер Ециш сези Такыр ери дешип гитди'
Оба-оба, к е че -к е че .
Шол гарашан ецшиц гелди, Г ейэ диче Бугра учин
Сен ниреде Солмаз эже!
Иерителэп дуран ялы,
Солдат йигдич саг-саламат
Е Д И Н Ж И БАП Уграндыгын герен ялы,

Июль айы. Отлы ене юваш- юваш


Гиж,эц яры. До ва м этди ез ёлуны.
Ай айдыцды, Сагат бирди. „Саг-аман бар! “ диййэн ялы
Уч та млыжа раз ъ ез д де Берди узын сигналыны.
Отлы гелип сакга дурды.
Раз ъез дич дерт чырасы
Бири-бирин мэкэм епди Д е р т тарапдан йылгырып д-ур.
Секиз саны яшыл вагон... Семафорыц гек чырасы
Басганчакда гернуп гитди Гундогара гол герип дур.
Ики саны гызыл погон.
„Ене сача йузум душди
Погонларыц хер хайсында Эне топрак, эне мекан!
Бармак ялы сары золак Эжем жаным, Огулменлим,
Ловурдады кетениниц Досты-ярым аманмыкан?“..
Гырасары ёлы я лак,
Учуп баряр чопан-солдат.
Уч медаллы, гек папаклы, Онки суччи гуш ялыды.
Гиц мацлайлы солдат йигит, Пут ярымлык гош халтасы
Ягырнысы гош халталы, Аркасында бош ялыды.
Сезен бойлы солдат йигит,
Ол халтажык Москвадан
Ортадакы бир вагондан Будапеште етен халта.
Илерлигне бекуп душди. Ичи чуйрук картошкалы
Хер агажа, хер бир гара Днепре батан халта,
Хып-хырыдар бакып душди. Украинан токайында
Ики гезек йитен халта,
Ене ду шуп эесине,
„Мегер, берен телеграмым
©не умзук атан х алта .
Говшан дэлдир...
Бершимем гич...
Саг-гургунлык болса боляр, Ол халтада йуз „ Ура“-ныч,
Галаны х и ч . . . “ Иуз ваканьщ ысы барды.
62 63
Х е н л и наныц, х е ц с и з наныц,
К'онсерваныц, колбасаныц, Г ы з ы л - я ш ы л галам билен
М а х о р к а н ы ц ы с ы барды, Х а т ы н д а шы н наг ышлапдыр.
Са г б ур ч у н д а , чеп б е в р у н д е „ Мецлицден х е м с а л а м . . . “ дийип,
С е к и з о к у ц ыз ы барды. У ч с е з ж а г а з б аг ышлапд ыр.

. . . Г и д и п баряр Б у г р а с ол да т
Х у н ж и я л ж а к т ег е лэ пдир
У зу мл и г иц ичи биле.
Ы з ы н д а к ы уч нокадын.
Ян х е м р а с ы го ш х а лт а сы —
•Ол с е з л е р и х у ж у м д е н ец
Т у т у ш с о л д а т гечи биле.
М у н гайталап,
М у ц о к а ды м.
Х а л т а сы н д а Д н е п р д е н,
Д о н д о н гайдан с о в г а т ж ы к бар:
Э ж е с и н е ак гьщачлык, Ш о л с е з л е р д е н ' м е д е т алып,
Ме цл ис ин е г е к гьщачлык, Ам ан чыкдым бэш х у ж у м д е н . ..
Н э з и ж е г е с а г а т ж ы к бар. Ш о нд а н бэри хабарым^бар
Не Ме нл им де н.
М а х о р к а с ы , портсигары, Не эжемден.
С а п а г ы бар, иннеси бар.. .
Е н е эсли а ц р ы - б э р и — Э ж е м ж а н ым , О г у л м е ц л и м —
Д у з т орбадан еннеси бар. Э з и з л е р и м б а р м ык а л а р ?
Эке н с е в д у м , гуран тамым
Ё к , я л ц ы ш д ы м , х а лт ас ын да 0 з еринде д у р м у к а л а р ? 11
Д у з ы - д а бар ики токга.
Й е н е ве ли айдып д ур ма к Д и йи п , Б у г р а гадам басды
Г е р е к м и к э онуц хакда! О ба с ын ыц гырасындан.
Б ирд е н ини д и г л эп гитди
„ О б а л а р д а д у з г ы т . . . “ дийип, П р а вле ийэн чырасындан
Ё л д а бири гур берипди.
Ш он у н у чин Б у г р а с ол да т М а ц ла йы на элин сылып,
Д е р т - б э ш кило с у й ж и д у з а Х а я л л а т д ы эдимини.
Х а л т а с ы н д а н ер берипди. .. Г о н ж у н д а к ы эсги б иле
Я л п ы л д а т д ы эдигини.
. . . Б у г р а с о л д а т язан хатын,
Алан хатын ятлап баряр.
Д е р т к о л х о з л ы курен оба,
Чилиминин бирин зынып, К е п хе с ре т и герен оба,
Б е й л ек и с и н отлап баряр.
Б у г р а ялы се г с ен о г л ун
В атан учин берен оба,
Пик ри биле гу мра болуп, Ж о р а п биле, д о л а к биле,
Т а с т айыпды паяпылдан. .. Кэ тм е н биле, орак б иле
„Менл им маца уч х ат я зд ы Фашис тл е р и уран оба,
Э ж е м ж а н ы ц тарапындан. Г а р а г у м у ц этегинде
64 Д а г а ме цз эп дуран о б а
З ак аз № 1757. 6>
^ Н е г унл е ре д уч а р б о лд уц
Батыр о гл ун, с о л д а т оглун Э з и з обам, эне м ек ан?
С а зы биле к а б ул этди. Ки мл ер иц бар, кимлериц ё к ?. .
Г у нб а т а р д а н х а р а з сеси, М е цл и м бери е й де м и к э н ?
Чар т арапдан х о р а з сеси,
С о л д а т йигди м е л у л этди. Дийип, Б уг р а ц ене бирден
Х о в у л д у ш д и йурегине.
Ёлдан чыкды,
Япдан б е к д и.
А я к ч екд и а ш ы к йигит.
Саг тарапда— гоша дерек,
Че п т а р а пд а — г ош а с е в у т , Б а ш ы н эгип са л ам берди
Мецлисиниц д ере гине .
Дереклериц гап да л ында
Мецлисиниц а к ж а тамы. .„Хош г е ли пс иц! “ диййэн ялы
„С е с л енс ене , г о ша д е р е к , Б ир силкинди г ош а д е ре к.
Огулмецлим ей де бамы? Г е к гапыны эмай билен
К а к д ы Б у г р а ики г е з ек .
С е в у т л е р и ц г ап да л ында
Э ж е с и н и ц а к ж а тамы. Е н е к а к д ы . . . с е с г е л м е д и. . .
„С е с л енс ене , г о ш а с е в у т , Онянча-да сесе дерек
К э б э м э ж е м е й д е б а м ы ? 11- ^ Г а т ы р а к к а к ! “ диййэн ялы
Ш у в в у л д а д ы г о ша д е р е к .
Г о ш а д е р е к э йл э к чекди,
Бутин о б а ш о в х у н са л я р
Г о ш а с е в у т б е йл эк ч е к д и ,
Х о р а з сеси, ш е м а л сеси.
Эн е мэ хри у ст ун ч ы к д ы .
Е н е ка к д ы. . . „ К и м с и ц ? “ дийип,
Г а п а ба рды,
Ч ы к д ы бирден ая л с е с и .
Ка кд ы, че кд и. . .
А ч ыл м а д ы . К у к у р т ч ы к д ы . — М е н , мен М е ц л и м . . . М ен - л е , мен-
— Сен к и м ? — д ий и п , со в ал ч ы к д ы .
Сары гапьщ е з и сары,
— Ким, к и м ? Б у г р а - а ?
Г у л п ы сары, килди сары.
Б а г р ы н герип
П о с да н ян,а г е мр е б о л у п ,
К е ш е к гезли аял чыкды.
Гутарыпдыр г ыл л а яры.

Г а пь щ агзы яндак, чайыр, Г ы ц а ж ы н ы ц т е р с човуны


Б а сы л м а н д ы р , с ы р ы л м а н д ы р . Келлесине б о г у п чыкды,
Б у го л а йда ч ыкыл м андыр, Буграц ады богазындан
Б у г ол ай д а гирилмэндир. О н х а р п б о лу п ч о гу п ч ы к д ы .

Гу лп уна -д а, килдине-де „ Б у г р а - а ! ? “ дийип д и л а ч д ы - д а ,


Эл д ег м э н д и р а йл а п - йы л л ап . М ец л и г е й э д и л д е н галды.
Ч э й н е к я лы гу лпы эллэп, Ж а н л ы д ийс е ц ж а н л ы д э л д и,
Б е л е н т б ашын а ша к саллап,. Ж а н с ы з д ийс е ц ж а н с ы з д элди.
Д о н у п г а л д ы Б у г р а с о л да т .
Я ш ы л папак, Ж ы р к ы л д а п д у р асма сагат.
Г ы з ыл гыцач— Бир х ециди, бир саз ыд ы.
И к и с и - д е д о ц у п д ур д ы. Яса, т о я — хич хайсьща
К е ш е к г е з л е ц с ак а сынд ан Г атышмая н
Б о з шинелиц я к а сына бир е з у д и .
Г ы з г ы н д а м ж а д амы п д у р д ы .

С ЕК И ЗИ Н Ж И БАП

* . . . „ Х а в а , Б у г ра , б аш ы м ы з д а н
Кэн ва калар гелип г е чди.
Д е м с а л ым д а н гара к у н д у к У р у ш - б и л ги ч
„ Д е м л э ц ! “ дийип л а к ы р д а д ы . ад а мл а рыц
Ики саны мо йлы чэйнек Ким- кимд игин билип гечди.
Ыз- ызына лыкырдады.
Агыр гунлер с а йл а п - се ч д и
Адамларыц
И ы рт ыл ы п д ы р , кенелипдир,.
( Кэ кичелтди улу ларын,
Т у йд у л и п д и р е й у ц г о шы.
К э у л а л т д ы кичилерин. )
С у з у л и п д и р г ы з ы л килим,
Г э д и ли п д и р о ж а к б а ш ы . . .
. .. Э л и м из де н айрылма ды
Ку л т е , кэтмен, маццал орак.
Ич ки т а м д а г у з ы ялы
А г ша м л а р н а к е р е к а ртдык,
М ы р л а п ятыр а к ж а Н э з и к .
Гиж,е к а к д ы к д о к м а д а р а к .
К е й н е ж и ги , я г л ы ж а г ы ,
Ё р г а н ж ы г ы г е к ж е Н э зи к . Хемме зада д е з гелинди
Е циш учин, сизиц учин.
Б у дунйэде с из д ен е з г е
Ы з - ы з ы н а гайталанды
Э з и з бармы бизиц учин?!
Э з и з с о в а л , агыр с о в а л . . .
Ы с с ы т амыц г у ж а г ы н д а
Ш е й д е - ш е й д е гунлер е т д и ,
0 с д и бирден
Айлар е т ди х ата р - х а тар .
с о в у к ш е м а л.
У р ш у ц б ол с а х у ш ы г е чди,
П о р х а н л а ш д ы б арх а бетер.
. . . „ Х а в а , Б у г р а , э ж е ц п ах ыр
Ше йд ип бизи г о юп гитди. Э р к е к киши гец з а т б ол д ы
„Э нша лл ас а , гелер балам, Г о в а ч а л а ц картасында. ..
Х е к м а н г е л е р ! “ дийип гитди. Ка к ам ж а н а м эдик гейди
Кырк д е р д у н ж и ц ортасында.
О г у л м е ц л и геплэп б илмэн,
Х е р с е з у н д е д ув ну п отыр. Б ир д е н - у ч д е н ,
Д е р е к ялы у з ы н с о л д а т Д ерт д ен бэшден
О р а к я лы эг лип отыр. . . Г итди хер гун, гитди хер гун
С8 69
И к э н - е к э н галанлан хем
Иобат гуни ет ди бир гун. . . . Б а х а р гелди, т о м у с д у ш д и ,
Б у г д а й бишди, орак гелди.
С к л а д ь щ му дирл иг не С а ча к л а р ы н г у ж а г ы н а
М и ра б ь ш ы з Пири гечди. М е л е м ыс сык ч ер е к гелди.
Майыпс ырап, эглип йе рен, Бир гун аг шам й ыл жы р а к ла п
„ Юв аш а д а м ! “ дийлип йерен Бр игадирмиз Г е р е к гелди.
В е н е з з ы н а н бири гечди.
„ Ын х а ене ет ен йылкы
Ш е й д и п майып „ ю в а ш “ адам С о л д а т д е в р у н ге лд и, ж о р а !
Илки б а да ю в а ш г е зд и. О н - о н б э ш гун х а р ма нм ыз ы
С о ч а б а к а бойны ёгнап, А к д а н , г е к д е н , к е лд ен г о р а ! “
Б а ш ы с э мэ п ,
Г е зу н сузди. Ж а к - ж а к г у л у п , екатары
Г о в ш у р д ы о л окы биле.. .
. . . Бир гун б арсам Пириц янна, Г и ж е эййэм х а рм а нда д ым
Чицерилди гарагыма. Е г е н ж и г и м Б ек и биле.
С е к и з киле б уг да й чекд и
Д е р т килэнин д ер е г и н е . Уч х арма ныц арас ында
Г а р ы ш - г а р ы ш эт лэ п йерун.
© н е м шейдип б э ш д ер е г не „Акд ан, г е кд е н , ке лд е н г о р а ! “
Он берипди бирки сапар. Д и йл е н с е з и ятлап йерун.
„ Ёг - ей, ё г - е й, б е с д и р ! “ дийип,
Ит ек л э п д и м илки сапар. А к — Акгады,
„Алыбергин, О г у лм е нл и , Ге к — Гекханды.
Иймели з а т ерин т а п а р ! “ К е л — К е ле вд и. Уч я лт ады. ..
Г е ч е н йылам хер ха йсыныц
Дийип, менин ал арыма , Арк а с ынд а бир х а л т ад ы .
А л м а з ы м а гараманды.
Э м м а ве ли мекир г е з ле р Учуси-де букудиклэп
Иу ро ги ме яраманды. Гирэймэкэ кене кэле,
„ Д у р у н ! “ дийип, у ст а шырын
Г у в л е д и п д и м ики ёла.
„ Т э е л й э н ч э м я дамарын ! ".
Сенин э т ж е к д и л е г и н д ен ! "
Х а л т а сы н ы б ей л э к т а шл ап,
Д ийип, бирден с о ж а п гелип,
Ики гара гачып гитди.
Ша пб а т у т д ы б и л е ги м де н .
Е н е - д е бир ики г у л ле
Д и к асмана г е ч уп гитди.
„Чек элици, е з и т ! ! ! “ дийип,
Ал кым ынд ан итипдирин. Ы л г а п б а р с а м , Г е к х а н агсак
Га йр а л ыг н а бир с е рп е м д е
И у з у н ч е п е б у к у п ятыр.
Эне япда н етупдирин.
пИн-нди э т -т мен. .. м- мен, м - м е н ! “
70 дийип,
71
* *
„ Ге ч г у нэми. .. М е д . . . М е н ! . . . “ дийип,
Ая гын ы ка кып ятыр. Ине бир гун. .. ( Ог у л ме нл и
Г е п л э п билмэн ичин чекди.
Д о г р ы з а д а д о г р ы дийж.ек: Д о д а к л а р н ы ц арасындан
О л бе т ба гт а д е з м е д и м мен. Д е м ерине тут\н ч ык д ы ) .
Б а ш л ы к д а н а м гизл ед им мен,
Г е р е к д е н е м ги з л е д им мен. . . . „ Х а в а , бир гун л у т ум ч ы к д ы ,
С ыз ла п д у р д ы ики д ы зы м .
Й е н е ве ли г и з л эниме Егеннсигем кино гитди.
© к у н м е д и м . . . нели етди. Хармандадым гл цы з езум.
О б а м ы з ы ц Г е к х а н х а к да
О г ры диен гепи ятды, „ Нэ муч инди р, харам Пири
Т у п с н и м е ок б ерме ди.
Ынам х а к д а кэи несихат А л д а д ы п йэр уч гун бэри. ..
Г а л д ы р ы п д ы энем бизе. Т а п ж а к д ийди. .. тапбе рмеди! *1
Д о г р ы экен. ( Ог ры н ы - да
Е дд и м ше йдип Ынам биле!)
Дийип, бугдай т ум м ег и н е
Яиым б срип отырдым мен.
„ Й е н е вели
Т у пенимин гундагына
х е м м е о гры,
Алным берип о тыр дым мен.
Х е м м е эгри б о л м а з д е с - д ец .
Кэбириси к е к и р д ег ц е
Я пыша яр ынам э т с е ц ! “ Бир с е р е т с е м , е д янымдан
Т о с - т о г а л а к бири гелйэр.
Д и йи п , энем Ынам х а к да Ая к битен т е л пе к ялы
Г о ю п гитди д урл и п эх им. С е с с и з - у й н с у з бэри ге лйэр.
К е л л э ц билен с а й л а м а л ы —
Киме р е х и м ? „Кимсид?** дийип б е к у п т ур у п ,
Киме в е х и м ? 1'езедим мои екенили.
„ Г о рк м а , г о р к м а , М е ц л и м ! 11 дийип,
Ине шейдип е з - е з у м д е н о
Ж о г а б ы н ы сораи йерун. Ие рэ п гелйэр ецки ялы.
Намысы-да, галланы-да
И т д е н - гу ш д а н горап йэрун. Бир с е р е т с е м , Пириц сеси!
Онки с у д д у м д ы г л а п гитди.
„ Мунл эп Б у г р а яраг алып, О н я н ч а - д а пагтабендим
Д у ш м а н биле с е в е ш и п йер. У с т ашы р ы н ша г ла п гитди.
М у н л э п М е д л и я раг алып,
Эгри б иле г е р е ши п й е р !“
— Б ирден йе не. .. а т ан л ы к д а
Дийип, к эт е г и же л ер н е О л д у р э й м е ашыгыцы!
Ту пе ц име с е ен е р д и м . Бир чопана г е з у ц дикип,
„Ики дурли солдат!*1 дийип, К е й д у р д и ц - л е я шл ыг ыд ы!
© з янымдан б е г ене рдим. 73
Д и ен б о л у п , ап- аркайын
А л к ы м ы м а д ы з а п гелйэр. Бир к е йн е к л ик кетенинп
Бир с е р е т с е м , гара пен ж е ©Ч янына атанмышын.
Ю в а ш - ю в а ш у з а п гелйэр.
„ Б а р - д а , харам супургици
„Хич ким д у й м а з , М е д л и м ! 11 д ий и п , Х е ле й це бер, бажыца бер !
Голтугымдан гу жак лад ы. Дулувдакы
Гара т у й л ец а шаг ындан м эм ел ер и
З а лы м г е з ле р ы ш ы к л а д ы . Т е з л э п у гра н кичице б е р ! “

„Чекил , х а р а м з а д а ! ! 11 дийип, Дийип, Ж е р е н айдып-айдып,


Г о л л а р ы м ы д артып алдым. С у в с ун ы н ы гандыранмыш.
Б е в р е к ялы х а ра м эти П е н ж е с ин и у за да нд а ,
Биле гинден кертип а л ды м . Салланчагыц а г а ж ы п ы
Д е п е с и и д е с ын д ыр а н мы ш.
Э йме н ч , чиркин г ы г ы р д ы - д а ,
Арка нлыг на гайтды ж е л л а т . . . “ и
И е н е онуц д уз а гы н а
( Й у з и - г е з и ак там б о лу п,
Д у ш е н л е р е м т а пылып дыр.
Д и ц л э п отыр Б у г р а с о л д а т . . . )
F3np г ы ца жа гэ зи д у ш у п ,
Д у р н а н г е зе м г а пылыпдыр.
(1

. . . „ О б а м ы з д а ол з а л ы м а Орден барып л ов ур д ад ып ,
Ики гунлэп с у д этдилер. Гайдып гелди Д у р н а н эри.
Е н е - д е бир у ч - д е р т гелин Э мм а онуц г ы з ы л йузун
С у д а гарап, ч ермэ п енин, Ер е салды „север я р ы “. „
О л н е ж ис д ен дат этдилер.
Х а в а , шейдип билдир т о м у с i
О л а ц бири Таяк биле, к е с ек биле,
ез гоцшымыз Путин оба к е ч э ч ыкып,
Ширин гелни Ж е р е н э ке н. „ Х о ш л а ш д ы " ол э ше к биле.
Шо ндан яца я нып- кейу п,
Й е н е вели абрай дийип, Гумледилер ол а згыны
Д ишин гысып йерен экен. Узакларыц узагына. ..
Пене вели у г р а м а к а
„Шири нэме , Пири нэме! Д у ч а р б ол д ум газабына.
Д у н й э ц ез и бир гун, гелин!
Ширин гайдып г е лэ йй э н ч э,
Г у л т ениме д е г д и ' о н у н
Пири билен с у р г ун , г е л и н ! 11 З а л ы м эли,
харам эли.
Д и й и п , бир гун ейне барып, Д е г ж е к гелнин,
Г о ша р ын д а н т у т ан мышын . е н ж е к гелнин-
Та на ма нд ы йене в е ли . . . *
75
О г у л м е н л и т е г е ле ди С е н бир инди мен се бэпли
Ге зл е ри ниц кэсесини. Б а г т с ы з б олма , Б у г р а дог ан.
Бугр а солдат кукурт гезлэ п Сениц кимин г у л йигиде
С е р м е лг д и кисесини. Р о в а д э л мен,
Р о в а д э л м е н ! “.

-» *Х* w
* * *
— А д ам б а ш ы д а ш д а н гаты,
Огулменли ере бакды,
Кэн з ат гечди гара башдан.
Кирпиклери х у р м а л а д ы .
Ах ы рс о н ы устун ч ыкдык
Е н е бирден Б у г р а бакды,
Фа шис т диен г а р а гу шд а н. —
Ке чэ н гулун д ы р м а ла д ы :
Д ийип, Менли г а й т а рд ы- да
„Снйдуц мени,
Т э з е д е м л э н чэйнегини,
С е й д у м се ни,
Уялжырап
ч ек ишдир ди 11урек- багрым бенди саца,
Д ы з ы с у з л е н кейнегини: Йе н е , Б у г р а м , с е е н гелниц
М ын а с ы п м ы инди с а н а ?
— Г а м л ы гуни, агыр гуни
Ынанч, с е й г и , мэх ир ба сды, С е н бир билбил,
Ме н бир с е ли н,
Й е н е вели с у н н у м е - д е
Билбил учин тер гул г е р е к ,
Э п- э сл и ж и м е х у р басды.
С е нин ялы билбил учин
Г е к япраклы бир г у л г е р е к .
Ы н х а индем, е з у н ге рйэн,
Яна к л а ры м га с ын- гас ын.
© з у н билйэн, сен г и де н д е ,
Сен гидецде даг дек гвврэм
О н б эшине ет ен Х у р м а .
Ы н х а инди е к е гысым!
Инди г е р с е н тана ма рсын,
Г е й э д а г д а битен х ур м а .
Б е й л е д и й с е м, агыр гунден
О з гыз жигим,
Э ж и з л э н д и р е й т м е г ин сен.
Э з и з ж и г им ,
Н э м е дийсе н дийгин вели,
О н д о к у з д а н е т ен Х у р м а .
Б е й л е с е з бир а йтмагын сен.

На ма р т л ы к - да , б е й л е к и - д е Билип б о л м а з , с е з л е ш е р с и ц ,
Г о л а й ы м а ге ле н д элд ир. С е й у ше р си н , х а ла ша рс ын .
Д е р т йыл бэри хич х а йс ыс ы Б е л ки , г е л ж е к багтларыцы
М е н д е н ш е й т е л алан д элд ир. Ш о н у н билен пайлашарс ын. ..

Г у л а к с ал с а н , ба шг а бир з а т В а х , онсонам, Б у г р а доган,


Д и й ж е к болян Б у г р а сана: Д у н й э н эрки Х у р м а д э л д ир .
Мен бир инди гартан. аял. Х а й с ы х у р м а сени с е й м е з ,
Сине рэ к бак Б у г р а мана. © з у ц с е й с ен х ур м а кэндир.
77
76
С а г р ь к ы н д а н гужаклады..
Гу н д о г у п д ы . . . О г у л м е ц л и
Сен д у н й э д е багтлы болсац,
Хенизлерем гужакдады.
Г а п д а лы ц д а м е н е м муц ш а т “.

АХЫРКЫ БАП
М е ц л и си н е г е з ун дикип,
Бир г о б су н д ы Б у г р а _ с о л д а т . I

Ж ы з ы р д а д ы о тл уч еп и . Онда н бэри еди йылыц


Ш ы к ы р д а д ы портсигары. Я зы г е чди, г ы ш ы ге чд и . . .
С а г а д ы н а бир с е ре т ди: М ецлисиниц г у ж а г ы н д а
А л т ы с ы к е м алтыц яры. Б у г р а м ы з ы ц х у ш ы гечди.

Д у ш е к б о лу п м а х м а л с ач ла р ,
0 з и д у й м ан ацрык итди
Я с с ы к бо лу п й у п е к . г о л л а р ,
Г э д и л м е д и к гу т а быны. . .
Х е р х а й с ы с ы бир ай ялы
О г у л м е ц ли барып ачды
Г е ч и п гитди у з а к йыллар.
М а г т ы м г у л ы ц китабыны.

Бир а ж ы н ы ц бир с уйжуси —


„ Ы н х а Б у г р а , сынлап отур
Ики жуван сурди д е вран.
Хурма жаны, Х у р м а 'г ы з ы .
Б у г р а б ол д ы Мецлэ дерман,
Суратыидан с е к и з э с с е
Мецли б о л д ы Б у г р а дерман.
З ыб ар а к д ыр г в рс е ц е з и ! . . . “
Г е к Д ун а й ы ц я кас ынд а
О н лу к чырац ягтысына П р о г н о зы гойлан яра.
Х у р м а г е з е л я лк ы м атды. „Ярым йылдан я г у т ул а р ,
Г о ш а байры тутан с а ч л а р „ Я г у т у л м а з ! " дийле н яра
Ж а й ы н сайлап ятан с а чл ар
Ж а й ы биле т ол к у н атды. Уч а я -д а е т и п - ет м э н
0ЦКИ ялы битип гитди.
Х у р м а гыз а бир д е м са лым
Мецлинин х ем г ай гы- га мы
На з арын ы с а л д ы со лд а т. С о г у р л а н д е к йитип гитди.
У л у да н бир демин алып,
Б ирд е н лацца галды солдат .
Ак по са ла к экиз о гл ы,
Ы 1 янымдан г ы з ы б ол д ы.
„Ачык б о лс ун О г у л м е ц л и м , У ч у с и - д е Б у г р а биле
Ач ык б о лс ун Х у р м а ц багты! О г у л м е ц л и ц е з и болды.
Й е н е ве ли Х у р м а д а д э л ,
М ец л ид е ди р Э ки зж е л е р — Мецлэ мецзеш,
Буграц багты!“ Г ы з ж а г а з ы — Б у г р а м е цз е ш.
Бир ю в а ш ж а , э й ж е ж и к зат,
Д ийип Бугра Б у г р а я л ы йыгра м е ц з е ш .
Мецлисиниц 79
?8
Н э зи к гыз х е м м е к д е б и н д е в Б у пэк г е л не а л к ы ш окап,
Инди е р е гарап гелйэр. Д е н й э р к у м э ц аркасына,
©цки я лы б е к ж е к л е м э н , Г ов а ч ал а ц картасына.. .
Y n - у й т г е ш и к й е р э п г е лй эр ,
Е н е - д е бир О г у л м е ц л и М а х а л - м а х а л Б уг р а ц е з е м
Ю в а ш - ю в а ш д е р э п гелйэр. С о в у п гечйэр ёргасыны.' :
© з элинден к э с е берип, j
Б и л е к л е р и — а к ж а ч о му ч, К э т е - к э т е чо ла ваг ты
Я ц ак л а ры — г о ш а х у р м а . . . К э с е д е н соц по с а берип,
Б у г р а чопан, Ё л а саляр Б уг ра сы ны .
Б у г р а с о л дат .
Б э ш йыл бэри „ Б у г р а ф е р м а * О гу л м е ц л иц эл ле ринде
Гайыныныц акла в хаты.
Ш о л мудириц аркасындан Б у г р а н ыц х е м э лл е ри н д е
С ы г ы р л а р м ы з пиле денди. К ак ас ыныц а кл а в хаты.
Дуелермиз езун тутуп, Я ша
К у к у р е ш и п , ха йб ат атып, д унйэ ц
А я к л а р ы е л е денди. А д а латы!
Я ша
Ку йз ел е ри ярып баряр д унйэ ц
М е цл иц тутян с о в у к чалы. Хакыкаты!
Т о м у с гуни бир ж,ам и ч с е ц Й е н е арман,
Д е к а б р д а н хабар етип, б игу нэл ер
Йы г р ыл ар с ы ц т о в у к ялы. Б у гунлери ге рмэ н ет ди,
© з д е р е д е н к о лх о з л а р н ы ц
Б е л е н т багтын г е р м э н гитди.
Д у ш е л г е д е б ес лэ п отыр
С е к и з саны гор куйзе син. О т у з еди, О т у з еди,
Гу ну ц - г у ни с е к и з ардып Х а л к а б ере н ге рг иц кэндир.
С е к и с ювяр хер куйзе син. А д ал а т ыц г а р шыс ынд а
Ч а л д ие н з а т с ее р экен © т у л м е ж е к бергиц кэндир.
Г е л ин л ер и ц пэкиз есин.

Га рныц д ой с а, г е з у ц д о й м а з ,
Бир к у йз е син ичесиц гер.
С аг а т д или й у з л э п - й у з л э п
И ч м е с е ц е м М е ц л э бакып,
А й л а в этди ондан бэри.
Ар к ас ын а к а кып - к а к ы п,
Му д д е ти ни тамам эдип
А л к ы ш айдып г е чесиц г е р.
Г а й д ы п г е л д и н е ж и с Пири,

Д о г р у д а н а м , г е л и н- гыз л ар „Ге лдиц, гитдиц,


Какып гечйэр аркасына. Я тдыц, т ур д уц .
Й и г и т ле ре м б ашын яйкап, Г е з у ц а й д ы ц ! “ эдйэн ё к д ы -
S3 Э т а * М 1757. 31
I апыс ындан сал ам берип
Г е лй э н ё к ды , гидйэн ё к ды . Ш о н у н ге че н гу зе р и н д е н
Сув алмады Сел бинязым.
А я л ы х ем, ( Т у г у р билен бир я сс ы г а
Э ж е с и х ем , Б а шы н гоян а л а - я з ы м ) .
Г е з е гернен б а ж ы с ы х ем
Г о ц ш у л а р н а б у ш ла ма кд ан
„Туф й у з у н е ! 11 дийип г е чди
Й у з д е н д е р д и у чу си х ем . П р от е з л и Т у г у р чопан.
Б у ш л а й с а - д а б у ш л у к ерне ( Бир аягын Б о л г а р и я д а
Башамбармак герунжекди. Г ою п гайдан сыгыр ч о па н) .
Т о ш а п э ж е багрын даглап,
Т о й д е р е г н е матам баглап, Он я ш у л а са л ам берип,
Д ы м ь щ отыр б у р е н ж е к л и . Уч ж о г а б ы з ордан алды.
О л а р ы х е м кичи д к л д э л ,
Бегенжегнем б иле но кды, Д о д а к д а н а м б э р д ен алды.
Г ын а нж а г на м б иле но кды.
Ким б о лс а -д а е з баласы. Г и т ди баглац арасына,
Бегенмэн хем бо лано кд ы. Гарабаглар „ Г у м б о л ! “ д ийди.
Ч ыд а п билмэн бир ах ч екд и,
Пири б о л с а ч у м р е гейип Тара топрак „Сем б о л ! 11 д и й д и .
Тара туйли телпегини,
Сыпап отыр е г енжигниц Д а й ыс ы н д а н йуз т апмады,
Б у й р а л ы ж а галпагыны. Д а й з а с ын д ан йуз т апма ды.
Я р п ы - я л т а йуз тапса- да,
Шожагазам кэте-кэте Й у з ыз ындан с е з т а п м а д ы . .
С а к га л ы н д а н я пы шя рд ы. . . Гунэсини аклар ялы
Ш э х е р я лы тамыц ичи И у ре г ин е с е з т оплады.
Габыр ялы га п ышя рд ы .
Э мм а вели д а ш гапыдан
Чыда п билмэн ей де н чыкды, Г е чи п барян пиш е к л ил е р,
Ад ын тутан т апылма д ы. Т о г а л а ж ы к машынлылар,
Не я г шы д а н , не ямандан — Я был ыл ар , э ше к л ил е р,
Ха б ар гатан т апылма д ы. А г ач - д е ми р а яклыла р.
Уч а я ла салам берди, Э гинле ри гу ша кл ыл ар
Б а ш ы н атан т апылма д ы.
О н у ц э х ли „ а к л а в ы н ы 11
П е ш м е к я лы у чу р я р д ы .
Т а я к с ал ым б е й л е с и н д е н
Ш о л ме р тл е р е г е з и д у ш с е ,
С о в л у п г е ч ди Ж е р е н гелин.
Ялан с е з д е н хамыр ясян
М ы ра т ж ы г н ь щ какасыны
О х л а в ын ы
Ватан учин берен гелин.
гач ыря рд ы.
„Ширим, Ширим, Ширим! ' 1 дийип
Багрын д агл ап йерен гелин. Г а ра йузун г и ж э т у т уп ,
82 Е не ге лди обасына.
„Мен н э д е й и н ? ! 11... Ичин т у г у п , Х Э х л и эден эт мишлерин
Г е ц е ш с а л д ы бабасына. С а к г а л б иле г и зл эп йе рди) .
. . . Г е з е д у р т м е гара цкыды.
„ Х у м м ! “ д и й д и - д е е р е б а кд ы Бир а тыз ы д у з л э п йерди.
Т о г с а н я ш л ы У мм а н баба,
Ч ен д ен гаты газ апланса
Бир „ х у м м “ эдип, д ымян баба. . . Б ирден онуц гу л агына
А т тойнагныц сеси етди.
Ч е з л э п йерен юмагын ыц
О ба гайдып ге ле нде н сон
Г а п билинден кесип атды.
Д о к у з ы н ж ы анна ет ди.
Этегини элне алып,
Га ра йузун а ша к салып, Бир се рет с е, д у в - а к бо лу п
Б а ш л ы г ы н ы н янна гитди. К е не таныш ёрга гелйэр.
О нд а н бетер д у в - а к б о лу п
. . . „Б а р , и шл эб ер . . . арпа с у в т ут ! . . Ё к а р с ы н д а Б у г р а гелйэр.
Х а н х а панус. .. х ан х а э д и к ! “
Ики эглип ч ык ып гитди
Эдимини ч а л ш ы к эд ип. . . „Бир а з а ж ы к ыш гернупди,
О ж а г а з а м с е нд и . . . * дийди.
Бир а з а ж ы к гевни гинэп, „ Зыя ны ёк! Нэ т с е этсин,
Га раг ына иур чайылды. С е к и з б е л е к д ог ра п гитсин,
Бейле сезе, Э л гайтарман и н д и ! “ дийди.
Б е й л е йузе
Й у з р а з ыд ы , муц кайыл ды. Б у г р а б о лс а с е с с и з - у й н с у з
Ге ч и п гитди у г ры биле.
К у н ж и ялж,ак ыш г е р к е зд и „ Э ш е к “ билен иши ё к ды ,
Ё л у н д а к ы гара петик. Б а ш а г а й д ы сыгры биле,
. . . Ы н х а инди ыл га шл а п йер, Гойны биле, гайры биле. . .
Г и ж е - г у н д и з иши етик.

Па ну сы н ы йыл пыл ла д ып, Ики а кыл , ики пикир


П е л д е н - п е л е л ец к ил л э п йер. Б и р - би ринде н со ва д у ш д и .
Г а пд а л ын д а н торгай учса, Ики д а м ж а
Г е з и петрэп, з ицкил лэп йер. ажы гезяш
© ц у н д э к и с у в а д у шд и .
Б е в е т л е р и тапбатлап йер
К е н е д ицл е ц арасында. Эй, сен Г е з я ш , инди билдим,
© з и билен ге пл ешмп йер Е н е нэмэц нышаны сен:
© з этмиши ба расында. Бигайратлац
умытжыгы,
М у ц пикириц ю м а гы н ы Бинамыслац
Сарап йердн, ч е з л э п йерди. п у шм ан ы сен.
81 85
* * *
Кэн йыл ге чди ондан бэри..
К о л х о з ы н д а ишлэп йвр ол.
Г а з а н я лы б ашын яйкап,
Д о д а к л а р ы н д иш л э п йвр ол..

. . . И й с е - д е бар,
Г е й с е - д е бар,
Чигит ялы зар з а д ы ёк.
Бир с е р е т с е н — бар з а д ы бар.,
Бир с е р е т с е ц — бар з а д ы ёк. У Р У Ш , ЕЦИШ, З Э Х М Е Т , С 0 Й Г И

Ие ниниц— сивдиди ёк, © М Р У М Д Е БИР Г Е З Е К ЯЛАН С 0 3 Л Е Д И М


Г е ен и н и ц — батныгы ёк.
( О л сиццидиц, ол б ат н ы г ы н © м р у м д е бир г е з е к ялан с е з л е д и м ,
Ер й у з у н д е с ат л ыг ы ё к . ) Б а г ы ш л а , к в ш е г и м , б а г ыш л а мени.
Нэдип алда\у(Ж|н, сана д е з м е д и м ,
Не гара ол, н е - д е ак ол, Я.УРмУш Да х е м м е зат б олян экени.
Н е - д е бар ол, н е - д е ёк о л .
б оша с а - д а , ... О нд а я ш а ж ы к д ь щ . Д и л битип яны,
б о шано к ол. З о р д а н о ны - м у н ы сорап билйэрдин.
Бири бир зат дийсе , э ж е - к а к а н ы
З э х м е т билен, Г ы г ы р ы п , гапыдан аглап гелйэрдин.
азап билён,.
Аг ы, Д е р р е в е м е йк э ни ятдан чыкарып,
ек уи ч , Б о ю м а - б о ю м а б е к е р ди н ене.
ж е б и р билен,. О ю н ж а к л а ц барын гапдан чыкарып,
Ынс аб ынын хапасыны Уйшу ри п е ц у м е д в к е р д и н ене.
С у п у р с е - д е сабыр б и л е н —
М е н - д е ч аг ал ыг мы я д ы м а салып,
„ Г е л ! “ д ие но к она хич ким.' Б и л е ж е ойнардым о юн жа к л ар н ы.
„ Г и т ! “ д ие но к она хич. к и м . Ки чи ж и к „ м е ж е г и “ э л им е алып,
Ил - г у н у н в з , ж е з а с ы бар, Ко вал а н б о л а р д ым „ г о ю н ж ы к л а р ц ы 11.
Довам эдйэр.ёвуз хекуу...
Э ж е н х е м „ г у ж у г и н 11 б е в р ун е у р у п ,
1961-62.. „ М е ж е г и н " у с т уп е т оп ул дыр а рд ы.
Б и з иц бу о йн у мы з г е вн у нд е н т уру п,
Сени ж а к - ж а к л а д ы п , ке п г у л д у р ер д и .

У м б и л м е з чагадын. Бутин дунйэни


■Сув-сил ал айс а - да х а барын ё к ды.
87
С е ц багтыц у с т у н д е т уря н говганы
Сайгарара акльщ ет и ш е н о кд ы. - Д у н й э инж,ек шол чагалар
Д у ш д и шу гун я дыма.
Ш о н д а мейлетинлик лыбасын гейип,
В а го на м у н е м д е Аш г а ба дым д ан, Ш у с е ти рле м шолар учин
„Кака, кака, нирэ г ид йэ р с иц ? " дийип,.. Б о л с у н — д и й й э н— я дыг эр.
Г е з л е р и ц с ыкань щ ч ыкма з я дымдан. О ла р а т с ыз б о лс а л а р- да ,
М у ц л э п энэц йу рег инде
Сени к е ш е ш д и р м э ц аматын тапман,
О л э з и з ле ц ады бар.
„ Д а й ыц л а р а ! 11 дийип, а л д а пд ым шонда..
Г о л б улап галацда г е з ле риц гырпман,
Ва г о нд а н посалар ё л л ап д ы м шонда.
ЕЦИШ
Аш г а б а т д а н гидип Б ер л ин е ченли,
Ециш билен гайдып г е лд им саг-аман..._
" Январдамы,
Н е шо г у н е , н е - д е шу гуне ченли —
Апрелдеми,
А д а м огл ун е к е г е з е к алдаман,
М а й д а мы ,
Я б а шг а айдамы — г е л е р к э ц х а ч а н ?
А л д а п д ы м шо г е з е к , а л д а пд ым с е н и . Ч е з у л й э н ч э бу с о в а л ыц ж о г а б ы ,
Багышла, кешегим, Милл ио н е м у р л е р и экитди аж.ал.
Б а гы ш ла мени!
Г а р а ш д ы к биз Саца г е з у м и з ё л д а . . .
Э м м а вели Сана га рашмак д ийме к
•Сейгули бир гыз а гарашан ялы
АТ Д АКЫ ЛМ А ДЫ К ГАХРЫ М АНЛАР Эрик с а я с ы н д а ах ч е к м е к , ке йм е к
Д э л д и . Она ге рэ х а с у лы з атды,
Орта бойлы алчак агам Е ти пдик биз Саца г е р е ш ле р билен.
© з д у л у н д а е л м ед и . О л г е р е ш л е ц ничик ге ре шди г ини
Б у вагта чен е д и, се киз , Д и ц с гарашан д э л ,
Он.. . Г е р е ш е н билер.
перз ентли болж,ак агам
Гит ди, гайдып г е лм е д и . Г а р а ш м а к , г е р е ш м е к — бу ики д о г а !
Бири а р з у в б ерд и, бириси ынам.
Г итди шейдип Ш о л ики д о г а ны ц болан еринде
мильон- миль он М ы д а м б о ла - б о ла гелйэнсиц С енем.
Ат ала рдыр агалар.
Мне шейдип енмэ н галды Х е м - э а р з у з э т дик,
Е н е - д е бир шонча м ил ьон, Х е м е м ынандык.
Е н е - д е бир шонча милыш Ынан магмыз учин с е б э п - д е ке пди.
Д у н й э инж.ек чагалар. Ленин а кл ы билгн гечилен ёллар
Саца е т м э к учин у лы ме к де п д и.
К э т е - к э т е д у р л и ойлар
Х е м р а б оляр адама: О л м е к де п ма з алы т апла пды бизи,
8i О л бизе берипди ше й л е бир с ап ак —
89
Л е н и н и ц е' зунден ак пата алан,
-Агыр с е в е ш л е р д е утан с ол да т мен.
О л с ап а гыц ничик с апа кдыг ына
Ш о н д а г е з етирдик ене бир сапар.
К р е м л д е н м е д е т тапып йу ре г ме ,
С е й г у л и м д е к мэ х рим берип я рагма ,
Г е ч д и к биз ш е йл е бир улы сына г д а н,
Г а р г у ж а к л а п яр билиниц д е ре г н е ,
Ондан г е ч ж е г м и з е м б илйэ рдик башда..
Е ц и ш ё л ла р ы н д а ятан с о л д а т мен.
Й е н е вели о ндан г е ч ж е к д и г м и з и
Б и лм е к бир б ашг ад ы,
Э н е т оп р а гымы й у з г е з е к е п уп,
Г е ч м е к бир башг а.
Х е р г е з е к е п е м д е муц к у в в а т тапып,
Ж, оннук и ц ц е ж и г м е с апа гын с апып,
А х ы р ы бизинки б о лма лыд ь щ Сен.
О к д е ш е н шинелин чатан с о л д а т мен.
Ш е й л е б о л ж а к д ы г а м аныкды ж у д а .
Й е н е вели нэче пида ч ек ме л и,
Ж , е ц ц е л д е н ж е ц ц е л е , ч е л л е о д е н ч ел е,
Н э ч е г е р ч е к л ер д ен д у ш м е л и ж ы д а ? —
К у к р е г ми я ла д ы п т упана, е л е ,
Ш о н у ц аныгыны б и л е м з о к д ы к биз.
© з гулли ж о р а п л ы э д и ги м б ил е ,
© цу нд е н ч ез е р д ен кынды бу с о в а л .
Е в р о п ан ь щ я рсын е т е н с о л д а т мен.
Э мм а вели нэче пида ч е к с е к - д е ,
Бизиц е л к е н м и з е у ря рд ы шемал.
' Б е рл иниц у с т у н д е б а йд а гым дикип,
М а х о р к а м ы д о л ап, бир чилим чекип,
А р з у в д а н , ынамдан д е рэ н шол ш е ма л:
Б э ш йыллап ё л у м а г е з ле ри н дикип,
У р я р д ы е л ке не . Д о л я р д ы е л ке н.
Г а р а ш а н я рым а е т ен с о л д а т мен.
Ш о ц я лы ше ма л ыц болан еринде
Дице
илерлигне г и д и л ж е к экен.
»А“
©лмедиклер
Сени г аз а нып гелди,
Г ел ме д ик л ер
Сени г аз анып е лди.
Ш е йд ип сен а х ы р ы бизицки б о л д у ц . . . 3 5 - н ж и йыл. С ен т яб ры ц 1-и,
Д и й м е к Сир х а к ы к а т мец учин б е л л и - Г у й з у н илки гуни. Иц а жа п па с ыл.
Я ды м да н ч ыка но к х е н и з е ченли,
© м у р — адам учин г ы м ма т зат. Э м м а С о ц к ы д е м е ченли ч ы к м аз а м асыл.
© л у м х е м г е р е к з ат ис лэ нд е д е в у р .
© л у м с и з г е р е ш ёк, М е к д е б и ц д е р е г н е — к и ч иж и к ке пбе ,
Г е р е ш с и з Сен ёк, Па р т а н ы к д е р е г н е — я са ма с т о л.
Х е р с т ол б а ш ы н д а д е р т саны чага,
С енс и з б олс а
ким е г е р е к м и ш © м у р ! ( К э би р и н д е б э ш х е м б олм аг ы а х м а л ) .

Х е р чагац эл инде —
С О Л Д А Т МЕН Й е н е к е й галам,
Х е р ча га ц е ц у н д е —
Д у н й э биле инин Ватаным билен, •Суратлы „ Х а р п л ы к “.
Ярым емрп б е й л э к атан с о л д а т мен. : 91

90
Г е й э е з у м и з х е м х арпл ац е ц у нд е , Г ид иши, гидиши —
Д у з у л ш и п отуран д у ш н у к с и з х а р п д ы к . . Г е л м е д и гайдып. . .
Я шы н ы х ас а пл ап о т у рс ам инди,
Х а р п б из и т ананок, биз б олс а харпы, Х е н и з е й л е н м е д и к Назар о г л у м ы ц
Х а р п б из е с е ре д й э р , биз б о л с а х арпа . . . Я ш ы н а - д а е т мэ н экени шинди. ..
О н я н ч а - д а бирден г а р а жа ке пбэ ц
Г ы з ы л ж а гапысы а ч ылд ы жарка.
Аягымы дирэп ериц шарына,
Э т л е д и г а п ыд а н бир у лы адам.
Э ли мде г е тер й зн гунун шарыны.
( Я ш ын ы х ас а пл ап о т у рс ам инди,
У л ы бо лу п ге рне н шо л у лы адам
И и г р и м э - д е е т мэн экени шинди).
* * *
„ С а л а м ! “ дийип, й у з у м и з е с е ре т д и .
Б и з б о лс а хич з ад ы г е р ме д ик чага, А я г ы м ы дирэп ериц г е рши не,
Н е - х э ж о г а п б е р д ик , н е - д е г о з г а н д ы к . . Эл ими у з а т ды м Г у н у ц киршине.
Г е й э бакан ялы у ллакан д а г а , У ч - д е р т г е з е к з аццырд ад ып г о йбердим.
Х е м м э м и з анкарып й у з у н е б акдык . Д у н й э н йузи оваз б олд ы д ур ш у н а .
( И ы л ж ы р а к л а п б и з е се ре д йэ р о л а м ) .
© ц у м и з д е б о лс а — Г у н д е н Е р е ченли у з а ла н тарлар
С ур а тл ы „ Х а р п л ы к “. Ш у с е з и д ы н г ы с ы з г а йта лаярлар:
Е н е - д е уч д е п д е р ,
Е н е бир гал ам. . . — Д и ц л е се н, дицле,
Эй, адам о глы.
Ил к и н ж и с а л а м ы шондан е в ренд ик. , Бизи чалмагам
Са ламы о з алам б илйэ рдик ве ли, 0 з у ц е баглы.
Салам диен с е з у ц у лы манысын Биз и ё л м аг ам
Илки е в р ед и п д и м у г а л л ы м дили. 0 з у ц е баглы.

И л ки н ж и э д е б и шо ндан е в р е н д и к . Бир т а ра пымыз


Эд е б и о з а л а м б илйэ рдик вели, Г у н у ц элинде,
Э д е п диен з а ды н улы манысын Бир т а рапымыз
Х а с айдыц эдипди м у г а л л ы м дили. Сениц элинде.

Ил к и н ж и „ А “ харпын шондан е в р е н д ик ^ Алтын тсгелек


„ А “ харпын о з ала м билйэрдик вели, Гунли тарапым,
„ А “ диен харпдан соц „ Б “- ыц б ард ы г ын Гиден „ к е м е л е к 11
Илки е в ре д ипд и м у г а л л ы м дили. Сенли тарапым.

Ва таныц б ашы н а иш д у ш е н гуни, Кемелеклери


М о с к в а ц у с т уне ч е к е н д е б у л у т — Каклап билмесец,
Б и з учин и л к и н ж и б о л у ш ы ялы, Г е б е г ин ё лу п
Е н е - д е гитди о л илкинжи б о л у п . О к л а п билмесец.
92
Верен суйдунден
Е р е м нэразы, Ч ек ип а л м а л ы д ы х ер бир с е з уни. ..
В е р е н ну р у н д ан Пыяда ге чи п д и р Е вро пац челун.
Г у н е м нэ р а з ы! . . Аягын г о ю п д ы р Д у н а й боюнда,
Шпрей ж е ц ц е л и н д е ж айлап дыр элин.
Е р д е н Г у н е ченли уз а л ан тарлар
Ш у с е з и д ы н г ы с ы з гайталаярлар. ... Е н е биле баряс багыц ичинден.
М е н а я к лы барян, олам пишекли.
Бир марал д е ци м д е н о зу п г е ч е н д е ,
СОСНА АГАЖЫНЫН, 0 Ц У Н Д Е Бирд е н ики эдим еце д у ш м е к ч и
Б о л д у м - д а , е н е - д е энд а мым д ыг л ап,
Я ра ярс ыц х а й ы р а - д а , ш е р е - д е : Г о ц ш ы м ы ц деципе ч екилдим к е м - к е м .
Сени е в р у п боляр с в и т е р е - д е . ... Ш е й л е г е р ч е к киши г у й ж е м э т э ч к э ,
А д а м е з г у й ж у н д е н у т а н ж а к экен.
Сени е в р у п боляр
А кж а жемпире, Бир гуи буйсанч билен г е з я ш ы н г и з л эп,
Г е к ж е жемпире, ©й д у р м у ш ы х а к д а ачды ол гурруц.
Г е й д и р м е к л и к учин х о л барян г ыз а, Уч о г л ы бар экен. Учусини х е м
Я нында кы ке мпире. Фа шис тл е р бир дардаи а с ыпдыр бир гун.

С е ни ев руп боляр А з э в ы ц янында, Д о н ж е ц ц е л и н д е


Ока, дэрэ-де... Д е р е к с и з йитипдир ен е бир гызы.
Ине, шоца г е р э - д е Кемпирем елупдир. Инди бир е й д е
Я нь щда ке п э г ле нд и м , Д е р т дивар ичинде я лц ы з бир е з и .
А л н ы ц д а кеп о йла н дым.
Сои меиден со ра д ы: „ Нэ че чагац б а р ? “
Д и йд и м : „ Эс л ир э к бар, уч саны о гу л ,
УТАНЧ Шончарагам г ыз бар. Иц т о к а р ж а м ы з
М е к д е п д е н аттестат г е т и р ж е к шу й ы л . . . “
•Ол адам к у ро рт д а с а т ашд ы маца.
Н а з а р к е р д е адам. адам. Д и ц л е йэ р , гу в а ня р. Е не сораяр.
Бир ж а й д а бир айы биле г е чирдик, Мен болса д у ш н у к с и з йыгрылян к е м - к е м .
Бир айлап д е м а лдык м е цз е ш х о в а да н. ... Ш е й л е а жа п адам багта мэ т э ч к э ,
А д ам е з багтындан у та нж а к экен.
Ч у ц л у к алан ялы д у й п с у з д е р я да н,
Г е з и ч уцд ы. Ичи д у р ш у н а нурды.
У к л а п я ты р к а - д а ол нуруц мэхри
Г а б а г ны ц д а ш ы н д а н л о в у р д а п д у р д ы . ЙЫЛЛАРЫН, П АРХ Ы

Г е з л е р и - д е жомарт. Эли-де жомарт. Т о р ац ц ы л а ц с ая сы н д а инерче д е к бекен гунлем,


>1{,омаР тДЬ1 йурег и. Ж р м а р т д ы дили. Г е к йылгынла ц арасында ш е в у р барын чеке н г у н л е м ,
И е н е е з битирен х ы з м а ты х а кд а Бир г е з е л и ц яцагына поса барын эке н г у нл ем,
Б и р агыз г е п л е т ж е к болайсац вели, Инди г е р с е м — уч йыл экен,
Бир г у н м у к э н е й ду пдим.
94
Й у р е к „ С о в у л ! “ диййэр^ г е в н э н о к аяк,
„Хачан г е л ж е к , а г а м ? “ дийип, ак инише чыкан г у нл е м Б е й н и х е м г е в н э н о к. . . Е л болса узак.
Е н е гелип гарып чатмац ran б е в р у н д е чекен г у нл е м
К е ч э гачан г о в у р г а н ы ж у й ж е ялы чокан г у нл ем, А х ы р ы йурег ми багладыст даша.
Инди г е р с е м — д е р т йыл экен, Яша , ачык дуран к е п б е ж и к яша!
М у ц йылмыка н е й д у п д и м . С о в у л д ы м . Га п д у л д а сары гайтарма.
Г и р д им . Г а р а ш м а д ы арз ым айдарма.
„Ге л, жиги! Г е л , ж и г и ! “ Г е р к е з д и тери.
Ч0РЕК Бай, бай, кын бор экен
Д и л е г и ц тэри.. .
Ир м а ха л я з ж а к д ы м ш у ж а г а з шыг ры. „Вах-ей, вах-ей, в а х - е й ! “
Э м м а т ап ыл м а д ы я зм аг ьщ у гры. Т у р д ы сычырап.
„ Х о р д у м . Г ы з ы л а чдым. Д и л е д и м ч е р е к . . . “ ( Чи шле ринд е н гачды е к ж е с и з ж о р а п ) .
Б у сыры ачмагын ме х л е т и ге ре к. Г а и б е в р е ыл гад ы. Б о ш ч ык д ы сач ак.
( О т у з я ша ч енли васп эдип гу лун, У и л л ы . Йы г р ы л ды мейданлы г у ж а к .
Ч е р е г ин васпына етдими эл иц! ? „ Н э т с е м к э м ! ? * Э л ле рин етирди яка.
К ы р к я шы ц а ченли санап „ А й т е р е к " , „ Жи г и , а з а ж ы к д у р ! “ Ы л г а д ы гапа.
Я ды ц а д у ш д у м и д иле не н ч е р е к ! ? Эсли са л ымд ан сон д ол а нып гелди.
С о н капыя г е з л э п Ко с мос а, Х е м р а , Н а й ы н жа р с е р ет д и : ге зле ри е л д и . . .
Б е л е н т ишлер билен б о л д ун сен гумра. C e c i l нн чыкарман,
Инди бир а з а ж ы к я кын л а ере. С е р е т д и ашак.
Чо ка йыны г е й - д е , Л е б л е р п ыш ыр д а ды : „ Г о ц ш у д а - д а ё к . . . “
П ы я д а й е ре ' . . )
... Г и р м с с е - д е гарна б уг да йд а н ч ер е к ,
. .. Оба, оба, оба, е н е - д е оба. Яным билен гитди
© й л ер м е цз эп отыр агыр китаба. Б уг да йд ан йурек.
Х е р с и н д е мун п у т л ук х а с ра т лы сетир. С а г- а м а н г о в ш у р д ы бармалы е р ме . . .
Б ашыцы я й к а -д а, о к а - д а отур. ... А ж ы к с а м , Сен гызы
Ту р б а ла рд а н чыкяр у й т г е ш и к тутун. Ятлаян х ерне.
О л т у т ун с а ч ы д ы яндагын, отуц. Бир е р д е б а рдыгыц билс едим ирден —
Г а р а б ул ут л а р а ч олашып сачлар, Г у но рт ана е т мэ н барардым б э рд е н . . .
О г ш а ш я р . Д о г у л я р к у м у ш я гыш л а р .
К у м у ш д е н д о г у л я р тылл а д е к ч е р е к. О т у з йыл.. . Яшыца м барандыр чене.
Онам фронт учин ё л л а ма к г е р е к. Болансын биреййэм чал с а ч лы эне.

. . . Оба, оба, оба, е н е - д е оба, Зынны ё к . Л\енсм чал сачлы ата.


Х е р ничик Лклыкда душушсак
ач е л м е к А ж а п бор гайта.
Б о л м а з - а . . . тоба!
Он алты я ш а - д а етмэнсиц энтек. У Р У Ш Д0ВРУНИН, ЭНЕСИ
Б е р е р л е р а х ыры бир д е в у м тетек.
. . . Г е ч д и м бир обадан. Ынха икипж.и. Кумуш гуляка,
А г ы р з ат бор эке н Алтын билезик,
Д и л е г ч екинжи. 7 Заказ № 1757. 97
Ш е л п е л и гупба,
Ке ке н л и й у з у к ,
О К ЫЖЫН ЫН . „ АЛТ ЫНЫН, Б И Р И " Х А К Ы Н Д А К Ы
-Ики т енечир, С О В А Л Л А Р Ы Н А Ж О ГА П
Бир к у м у ш саг ат
Ециш фондуна Гызларыц го в у сы гышык
Г о в у ш д ы совгат. чыкар.

Г у пб ац ичинде
Б ир кичижик хат: Чатмадан чыканда гыз л арыц го в сы,
Г упб алан э ш д и л е р са з ларыц го в сы.
„Ат, фашисти ат,
Ат, фашисти ат!“ гупба е е яйрадар б у ш л у к ,
чатмаларда оянар я шл ык ,
© ц у н д е гол ёк.
Ы з ы н д а гол ёк.
Кимдигин х ен и з ем у че . . . Г е р к л е н е р к е че .
Билип боланок. Л -1 г 14 бойдаш ж о р а уграрлар бэри.
© а у н башлан гайдар алтыныц бири...
„Ат, фашисти ат,
Ат , фашисти а т ! “ Бири дага мецз эр, б эишс и гая. ..
А й д ым а е в р у л ди Д а г гыз б е д р е с а л л а р к ырк г ул ач гу я.
Б у к ич ижи к хат. Ч е п и к с и ж е оглан бир ерден чыкар.
Г о л е р - д е д а г гызыц е ц у нд е ч еке р.
Б и с о в а т ж а хат, „Арма в ерик, г ы з л а р ! . ." Б ед рэ ни гетэр.
И к и ж е сетир. Б е д р е - д е титрэр, огланам титрэр.
Н е - х э нокат бар, „Бар б о л у ц ! “ Иы лг ыра р гызларыц г ов с ы .
Н е - д е терсоту,р. А з а ж ы к эпилер д ы з ла ры ц го в сы.
М е л е ери впер сачла рын говсы,
Г а р а ш д ы к бир гун М е г е р , он едидир я шларыц г ов с ы. ..
Г а р а ш д ы к у ч r YH- А ч ы к д ы р г е ву нле р, т эм из ди р йурек.
С о в г а д ы ц эесин ( Т э м и з с е йг э мыдам т э м и з л и к герек)
Б и л м е д и хич ким.
Эрнинд ен с у в берен к у м у ш б ед ре ле р
Г е ч д и о т у з гыш, Чайканып, чайканып е е г иде рле р.
Г е ч д и о т у з яз. Га нырлып, гацырлып алтыныц бири,
Х е н и з е м оны © й л е р н е е т й э нч э с е р е д е р бэри.
Б ил е н о к к о л х о з . „Бай, бай, йигит чыкып
гидипсиц с е н е м ! . . “
Б и р ез и билйэр, Кнрэр яш й у р ек д е к и ч и ж и к ынам.
О нс оц а м Ватан.. . Гире р г ы шык чатма гуллериц го в сы.
Япар гапыкилми эллериц говсы.
Совгат
© в р е н шу хатдам. ... Г у н ге че р, ай г е че р.
Ш о л гапыкилим
А й с ы з г и ж е л е р д е се рпил ер т ел им.
99
Ш о н д а н янып чыкар ше мл е риц го в сы. С 0 Й Г И П ОЭ МА С Ы
Г а ш ы ц ы чиркиз ер д ем ле ри ц го в сы.
I
Т а пы л а р д у н й э д е с е з л е р и ц говсы,
Г е з у ц е б аканда г е з ле ри н го в сы. О г л а н л ы к д о в ру мд и. С е й д у м бир гызы.
Г е з л е р бир-бириниц суратын ч еке р, Ё к , ёк, бей д ие р д ен иррэкди хениз.
А ч л ы к , х о р л у к , у р у ш , ядыцдан чыкар. 0 з янымдан с е ййэн ялы б о л с ам- д а ,
Сейгим б а сд аш л ык д а н б эррэкд и хениз .
У р у ш тамам болар. Он яша р Ениш.
М и с рецк й у з л е р е чайылар к у м у ш . О куид ан сон б аха с а н а ш ы г ы н д а
А к ж а я е в р у л е р шо л гара чатма. Арт ык , кем болайс а бир бэшлигимиз ,
... Ш а х ы р , с е н е м инди гаралып ятма. Сейгиниц д ере гин б а с д а ш л ы к тут уп,
С т о л д а бош ятыр Сейгиниц иги. Болммз ды ышк диен м э т эчл иг имиз.
Айла, пырла, эгир —
Д ь щ з а с ы н Сейги! Шпини гечип гитди о гл ан л ы к д е в р у м .

... С е з д е н пишг е д е р э р , п и ш г е де н шыгыр. Н


А л т ы саны бенди эг ирер багыр. Ж а х ы л л ы к и-нфумди. С ей д у м бир гызы.
Д е р т я б эш б оля ндыр
О л хем маца сеййэн ялы ба ка рд ы.
айдымлан бенди.
Эм ма з ал ым у ру ш ара д у ш д и - д е ,
Б у нэм учин б ей л е — алтыка инди?
Хе римиз и бир гапыдан чыкарды.
А д а л а т л ы б о лар ш а х ы р л ы к кэри.
( Е т с и н ж о р а л а р ы ц х ер с и н е бири!) „С е й й э н! " се з ун с е з л е м э г е етишмэ н,
Ч ы к д ы м яш б а шымд а н нан гез легине.
. . . Яцы йигитликден сайланан ш а хы р .
( Эн е ц , ж и г ил е риц ач бурл у п йв р к э ,
Э л л и я ш л ы ба гша г о ш г у с ы н г ов шы р .
Нэдии сб р е де рс и ц г ыз г е зле рине ! )
Э йй э м элли б э ш е ет ендир багшы.
Х е н и з е м г ы л т ы з д ы р айдымын нагшы. , Шейд ип гечип гитди ж а х ы л л ы к д е в р у м .
А г та р ол, агтар ол, е н е - д е агтар. ..
Б ир гун я р ы г и ж е к у к р э р д ут а р.
Ж э г и л д э п д о г у л а р с а з ла рын го в сы. Йигитлик д е вр у мд и . С е й д у м бир г ыз ы.
Б о г у н - б о г у н с е к е р г ы з ла ры н говсы. ( Агыр гунлер б олс а б о л у пд ы т амам. .
Ениш нуры билен ягтылан г е з ле р
... Г о й , ж о г а п с ы з галсын ин со нкы сов ал: Б из иц е й м у з е - д е берипди с ал ам) .
„Ким ол г ы з ? Н и р е д е ? 1*
Б и л м е к х е к м а н д эл. Эм ма ол с е йгиме м баша бармады.
О л мениц е з с ырым. Ж о г а б ы — се с с и з . Е не асгын ч ык д ы м ойнан ойну мд а н:
О л сыр Ери, сеййэнини айдып билмесен,
о з ум билен Ким с а м с ы к аслышар сениц бойнундан!
М а з а р а гитсин.
Ш е йд ип гечип гитди йигитлик д е в р у м .
Б э г у л е ев ру л ип
Ч ык с ын пашырдап.
Ш о л г ы з ыц адыны Д э л и л и к д е в р у м д и . С е й д у м бир гызы.
Т у т с у н пышырдап. Д и й с е - д е бабалар: „ С а г ыня нч а саг,
101
Д э л и ики г е з е к ейэр о гл у н ы ! " Мениц йигит в аг тым,
Н е - х э дэлил игим эчилди сылаг, Сениц г ы з вагтыц.
Н е - д е с а г ат лыг ым .. .
С ыл а г а д е р е к С н й у ш м е к д у ш м е ж е к я лы д ы яда.
У л л ак а н бир сынаг х о л т у мы н ачды. .'■)мма се йги диен ж а д ы л ы зада
Д и й д ил е р: „Кы рк х ала т , к ы р к муцем м а н а т ! “ Х нк ум э т м ез экен хич хили када.
Ж у б и м и ч е в у рд им: к ырк ке пу к гачды. Х е н и з йигит вагтыц,
Х е ни з г ыз вагтыц.
Ше йд ип а кыл берди д э л и л и к д е в р у м .
„Ге рс г нм , чеп б олд ы, ойлан!
Охлн й о й д а ш л а р и ц ба шлары б о г л а н . . . “
Сей м с р д и «Гаррап i, о г л а н ? 11
Кэ ми лл ик д е в р у м д и . С е й д у м бир гызы. Лимлн м» нагты бар,
Г у н д е бир г е р м е с е м карар т а пма дым . СпЛрын пагты!
Ики г е р с е м, уч гермеги а рз ув лап,
Уч г е р с е м , д е р д у н ж э а рз ув т оп ла д ым . ( юйнундан г е ле рд и ж е ц ц е л и ц ыс ы ,
Го йнундан урарды т ум му ли н ысы,
С е й д у м , с е й д и. . . Э м ма ве ли с и з и - д е Д е м и н д е н к у к а рд и муц г ул ун ысы
У н уд ып билмерин б а ш к ы с е йг ул ер . Мениц йигит вагтым,
М а х а л - м а х а л сизи я тл ад ыг ым ч а, Сениц гыз вагтыц.
Сизин ж о р а ц ы з а с е йг и м б е йг ел ер.
К е м - к е м д е н голайлан л еб ице л еб им,
Ш ей д и п гечии баряр к э м ил лик д э в р у м .
Чабырап б ашл анда д е м и ц е д е м и м ,
ЯШЛЫК ДРАМАСЫ Н э з билен итердиц: „ Х а н ы э д еб и ц ?
С ей г и б у л а ш м а з м ы
Мениц йигит вагтым, Э де и аз в а г т ы ? . . “
Сениц гыз вагтыц...

О ц у ш м а л ы б ордум с ач л а рын ысгап,


Г а ц ц а л ы ц о ю н д а - - - Т е ж е н д е галды •Леб гадаган ваг ты — олам бир хаса п.
Мениц йигит в а гт ым , сенин г ыз вагтыц. Ие н е бейле х а с а п д у ш м е з д и ацсат:
О к г е ч м е з йыл г ынл а ц ичинде галды Ха са п йитйэн экен
Ме н и ц йигит в а г тым, сениц гыз вагтыц. Д ы з б а - д ы з вагтын.

Бир яндан у р у ш д ы , бир яндан х а с ра т , Чыкармы я д ымд ан и ю л тэсин п у р с а т ?


Х а с р а т б о л ч у л ы к д ы , х е з и л л и к гахат. ( Ч ы к ж а к б ол а й с а- да бермен р у гс ат ! )
Ш о л ё в у з йыл ла ра гелипди габат Г у р с а г м ы ц у с т ун д е г у р с у л л э п гурсак,.
Мениц йигит ваг тым, Кетениц ичинде
Сениц гыз вагтын. Г ы з ы л к е з вагтын.

Д э р и л е р я н я р д ы, ы с к е пе л йэ рд и, Сагатлар тиз гечди, тиз г е чди шейле.


Гид йэнл ер г е лй э нде н х а с к е пе л йэ рд и, Я н ж а - д а г у ш л у к д ы , б ол у пд ы р е йле.
Т ойл а р а з а л я рд ы, я с к е пе л йэ рд и , Сен дийдиц: „Пылай жа н, гайдалы е е г
Йигдиц е з вагты бар, Йитдин гезлеркмден
Даныц саз вагты.
Гызьщ ез вагты

Шо махал ёкардан гелди бир оваз, ... Догры ай ярымдан доландын сен сон.
Серетсем, торанны уруп дур перваз: 0Н менкидин вели, менки д э л онсон...
„Ашыклар, ене-де сабр эдиц бираз, Шонда мен дийипдим: „Сен багтлы болсац,
Х е м - э мениц багтым,
Гермэндим саямьщ
Хе ме м ез багтыц“.
Бейле яз вагтын! “

Деря хем сесленди: „Этмэн этияч, Шо бада йузунде герунди унжи.


Сизе каст э тж ег е тапарын алач. Г езлеринден гачды уч саны хунжи,
Сизиц кимин бирек-биреге мэтэч Сон гачды дердунжи, онсон бэшинжи...
Герупдим не деря, Шолды иц мерт вагтын,
Иц э жиз вагтын...
Не текиз ва гтым“.

Асманда пел-пеллэп бир гожа бургут, • „Ичерде отурсам — йурегим гысяр.


Гыгырды: „Сиз ж у д а мынасып ж у бут. Д а ш а чыксам — асман депэмден б ас яр“.
Йене вели гыша галайма, йигит, Illy гошгыц Хейнзом багрымы кесйэр,
Миве етишдими — шахыр болупдын
Чуналгыз вагтын.
Йыгна гуйз вагты! “

Токай бургудинден алып ак пата, Iас шахыр болупдын. Бордунам, белкем,


Гыша галмазлыга эдипдик вада. Шахырлык янгындан башланян экен.
Я сен сада болдуц я-да мен сада, Ьне гайдып гитдиц. Совашдым кем-кем,
Шонда-да кувват сен
Бирден тупан гопды
Хер ялцыз вагтым...
Дунйэц яз вагты.

Билмедим, нэмэниц хесиби болды, Ким болса-да сана саташап киши,


Энен бир савчынып есири болды. Чагалац багтына саг болсун башы.
Шейтди-де езгэниц несиби болды Иене сен башыца салайса гышы,
Г и ж э еврулмезми
Мениц йигит вагтым,
Он гундиз вагты?
Сенин гыз вагтын.

Атдылар машына. Сес этдин аглап. Чу мд урс е элице е к е ж е тикен,


Топулдым. Чекдилер голумдан товлап Шол тикен муц болуп багрыма чекер.
Бир- мензиле гИтдим ызьщдан ылгап, { Шыг рыма душунер ышк йукун чекен,
Чекмедик йитирер
Г е к куртелем болсан,
0 3 эзиз вагтын).
Энтек гыз вагтын...

Бир г ужяк алынсач, бир г у жа к чокул, ... Арада айландым Т е ж е н ерлерне,


Уч г у жа к ерумсач, он г ужак а к ы л — Яшл ык йыллармызын гечен ерлерне,
Шунча хазынаны бир куртэ букуп, Середип гезяшын сечен ерлерне,

104 105
Г е ч и р д и м бир г и ж е ,
Бир г у нд из ва г тым.

Ганна л ы х е м отыр ен ки еринде,


Т о ра н н ы х е м отыр енки еринде,
Ш о л д е ря х е м ятыр енки еринде.
Бир т а п ма д ы к з а ды м енки еринден
Менин йигит ваг тым,
Сенин г ыз вагтын.

B M P Y M E ПЕНТ

11J а х ыр! Шахырлыгын чын болян болса,


Сенуп, янып, ене сенуп, янып гит.
Ынсанлык язгыдын чуц болян болса,
Гара ере чумуп,
чыкып,
чумуп гит.

Хем акыл бер, хем илинден акыл ал,


Китапдан дэл, гара ерден накыл ал.
Алан задыц демин билен якып ал.
Соц е н е- де ериц суйдун эмип гит.

Д а г ёлуна, чел ёлуна белет бол,


Д а т ёлунда - чат ачмаян полат бол.
Чел ёлунда — тиркеш-тиркеш булут бол,
Т е ш н е герсен, додагына дамып гит.

Ёл агырдыр: муц янылар, ечулер.


Багтлы ёллар кынлык билен гечилер,
Ел ыгына шаглап гитсе гечилер,
Сен е к у з дек
еле гаршы ыцып гит.

Багт I айланса у ч байлыгы илки ал:


Ылгап барып саглык билен эрки ал.
Яны билен ч у Е а л - ч у в а л гулки ал,
Сон тапылар, галан зады зыцып гит.
Д о с т пайланса „ э б е р ! “ дийип гыссанма.
А л а в д а н сои — гысгалт ма х е м гысгалма . Мен диче бир затда нобата гаршы:
Д и л е г э т се — г е з л е р чи х е м гысганма, Д о с т ейунде ислэн чагын гонуи гит.
Бирин б е р - д е ,
бири билен оцуп гит. Башарсан — кеплугин ичине гарыш,
Танышдан д ос т т у т у н , ятлардан—таныш.
Х а ча рык гей, „Жигулин" ичинден г ез леме дурмуш,
Х а чокай гей, Кеплук билен автобуса мунуп гит.
Т е л п е к гей —
Па р х ы ё к д у р : гейсец болар э р к е к дей, Кепелсин ейунде йурекдеш мыхман —
Й е н е ве ли шыпбыл д ам а ч епе к дей. Яры ишчи болсун, ярысы дайхан.
Айна гончлы э д и к ялы д о ч у п гит. Элбетде, алымам, шахырам хекман!
Уйшуп, чашып, чар тарана энип гит.
Сорасан айдайын к ы я м а т не дир?
Э р к е к л е р о внас а — к ы я м а т шо ду р . Шейле достлар билен гезсен бир селлем
Х е р б а шы т е л п е к л э гоймагын гадыр. Етерсич иц улы матлаба ченлем.
Б э ш т ел пе г и бир гыцаж.а да чып гит. Гадамыч гинден ур!
Кырк билен Эллем
Гезеллиги Ячы гечди.... Яш хакында дымып гит.
сор багрыца е йкенце .
Сейулсен сей, сейулмесец суйкенме. Халы вагтын мечземегин килиме,
Сейги хем гошгудыр! Киша ейкунме, Дири вагтын гыссанмагын ©луме.
0 з мехруни, ез кезучи гоюп гит. ©чен вагтыч ейкунмегин чилиме —
Ичи кезли о жар ялы сенуп гит.
Ецип яша: ахырда ен, башда ей,
Т о му сд а ен, язда, гуйзде, гышда ен. Ене бир с е з (магтанмак дэл, е в ут дэл) :
Сейгинде ен, гайгыцда еч, ишде еч — Млчарыма даш отуртмак саргыт дэл.
Бир Меле ерин астында-да даш гыт дэл,
огулдан Бакылык шол:
ечилип хем ечип гит. Шол дашлара сицип гит.
Енсин огул
дил билен дал, иш билен,
Сечка герэ хас йитирэк хуш билен. Х А Н X АЖ, Ы К Г А...
Аяк д э л -д е , парасатлы баш билен
Е ч с е огул —- гезуч рахат юмуп гит.
Ятлананда г елжек гунлер,
Г е з у ч суртуп мерхум энэч алнына, Яда душди гечен гунлер.
Бир аглапдын. Инди бери аглама: . (Ханхажыкга!
© з баланы элин билен жайлама, Ханхажыкга!
Нобатычда меле ере сумуп гит. Салгы берер теженлилер...)

Ду нйэ гелмегич-де нобаты ягшы, ... Шудуг эрден гидип барян,


Ене елмегин- де нобаты ягшы. ©нумден бир оба чыкя.
— Нирде, мама, пылан оба?
юэ
— Ханхажыкга! . ..Хенизлерем гидип барян
Ханхажыкга! Огар-огар, тогар-тогар.
Кэ ецумден бургут чыкяр,
Б удре сем- де гидип барян, Кэте чыкяр тилки, шагал.
Чыкяр деря, чыкяр гуйы.
А жы, суйжи салкымлардан Гезлериме гоня ары.
Долуп отыр деряц бойы. Аягымдан чыбын чакя.
Эмма ене гитмек хезил
Гол узадяр гавун, гарпыз, Выжданын пэк, калбын акка.
Ыза дартяр гызган, сыркын,
(Бири гейэ боржун узйзр, Ёллар узак, мензил агыр,
Бири аляр коне хакын!) Агыр.0.
Йене
Гидип барян жеццелликден. Ханхажыкга!
©цумден бир баба чыкя.
— Узакмыдыр пылан мензил?
— Узак нире! Ханхажыкга! 63YME

Не шэхере душйэр гезум, Он учми


Не- де оба, не-де квпрэ. Я он дерт яшап,
К э т е дилим бала дегйэр, Ч е п е к гейип, иле чыкдын.
Кэте дегйэр ажы кекрэ. Га л а м ыцы д у л а ташлап,
Чеп г у л ак л ы пиле ч ыкдыц.
Я гаррылац гезлерине
Чеп атды мы у мур, салгым? Атак влди'. Товланмадьщ.
Белки, яшлык берип билер Мнциурмедин. Тогаланмадьщ.
Алые ёлуц догры салгын. ( Я- д а жу да огланмыдын?
Не с е б э п д е н б ейл е ч ык д ы и? )
Суриц янда чопан гызы
Тирт берип дур аррык токла. Ага йитди, ата елди,
— Пылан мензил дашмы, уям? (Гезермикэн х у л л и- х у л л и!)
— Ханхажыкга! Ханхажыкга! Иене Сенид багтын гелди —
Энеи билен ёла чыкдыц.
Бир янында гара телпек,
Бир янында жотда чакгы, Кабул этди аграс Те же п,
Г е к тораццын саясында Бугдайлары гоцрас Те же н.
Уклап ятыр гожа сакчы. Буругса, буругсат, Тежен.
Бир от гэзлэп, с е й л е чыкдын.
Бир тарапда топар чага
Гарпыз ёляр (сакчы ёкка!) Алым Т е же н ода дерек
©цки сораг. ©цки жогап: Берди от дек бугдайорак...
— Вичжик, вичжик, Дабанларыц дарак-дарак,
Ханхажыкга! Сагдан ордуц, сола чыкдыц.
Ш
0MPYH, МАНЫСЫ
Ер йузуни бугдай эдип,
Хер дессесин богдак эдип, Ялацач до гдуц адамзат.
Богдагыны байдак эдип,
Ециш учин ёла чыкдыц.
Аглап дунйз инйэц адам диен зат:
Газдыц газы, чыздыц гошгы.
Онсон агыц гулкэ гарышан герек.
Есир этди гызлац ышгы.
Йене вели гулкэ гарышмак у чин
Хайсын герсец — шол хем ягшы.
Юрт абадан, дурмуш чаглашан герек.
Бир тэсинже
Овлажыкдыц.
Кем-кем кэмил боляц адам диен зат:
Онсон сен жанлара жан гошан герек.
Мэледиц сен, мэледиц сен...
Йене велин жана жан гошмак у чин
Бирин хасам халадыц сен.
Багрыц ил-гун билен бадашан герек.
Бармы пулун, халадыц сец?
Ёкды. Де ррев нола чыкдыц.
Кэте эжиз боляц адам диен зат:
Шонда гелип дердиц сорашан герек.
Башкы Сейгиц йыкды алдап.
Йене вели дердиц сорашмак учин
Бекуп турдуц... Болдуц солдат.
Озал сени дертден горашан герек.
Гайдып гелдиц. Достлан голдап,
Бир гезели дула чекдиц.
Бир гун ялцыз галяц адам диен зат:
Онсон абрай билен жайлашан герек.
...Сапак берди алым, хатдат,
Ыгтыяр бермерсиц аглашмак учин,
©йуц китап, йукуц китап,
Йене биыгтыяр аглашан герек.
Гундиз янып, гиже тутэп,
Шахыр болдуц, „молла“ чыкдыц.
* -X- *
Иллер сана дийди шахыр.
Гум хем ези учин хасыл беренок,
А з да - кэн де адыц захыр...
Сув хем ези учин беренок тагты.
Дири вагтын болма пахыр,
Бу лут хем ез - ез у н ювундыранок,
Чыксан
ловлап Г у н х е м ©зи учин сачанок ягты.
иле чыкгын! Хеммесиниц аладасы-гайгысы —
Бири-бириниц багты.
Шахырлык бир жацлы нервен.
( Ёлда динлен, ейде дицлен!) Х ем мес и- де бири-бирине ашык,
Бириси сув берйэр, бейлекиси нур.
Дицленмесец
ене деррев Бириси гул ачса, бейлеки жошуп
Чеп гулаклы пиле чыкгын... Гуллериц устунден сечеленип дур.

Бириси супурсе япрагыц чыгын,


Бейлеки шол чыгдан ясаяр булут.
Е не -д е шол чыгдан ясалан булут
Дагдан ашак инйэр бир деря болуп.

*12 Заказ № 1757.


Ене -д е дерядан дерейэр булут, Нэхили нан герек, ненецси нахар —
Е не -д е булуды яйрадяр шемал. Не- хэ хайыш герек,
Шейдибем хеммеси бир хемра болуп, Не- де бир хекум.
Бири-бирисине берйэрлер кемал.
Элмыдама ал сен шолардан мысал, Я-да ир-ийм-ишлец хайсындан герек?
Хем мыдама бол сен шолара мысал, Дилици ярмакац — х ем ме зат бисяр.
Ынсан. . . . ХК -а Советинде1 межлис гидип дур.
* * * Папкасын голтуклап,
Отыр комиссар.
Кечэмизден гечип баряр адамлар.
Кэбири шадыян, кзбири гамгын. Бирден отургычдан агдарлып гитди.
Нэмучин шадыян? Нэмучин гамгын? Бейхушды. ..
Билесиц г елсе- де, сорамасы кын. Гетерди онларча голлар.
...Агшам улы оглуц ахвалын сорап,
Асыл, сорап йермек герекмикэ бир? Кеселхана гелди сердар огуллар.
Кишин гизлин сыры нэмэде деркар?
Догмак бар, елмек бар^.. Баш врач
Йене дунйэде Гулдурип акыллы гезун,
Нэче дийсеч башга себэплер-де бар. Сердарлара гарап, серетди ашак:
„Аркайын етэйдиц. Х е мм е зат ду з ув.
Кечэмизден гечип баряр адамлар. Дице ачлык. Онуц башга дерди ё к . . . “
Кэбири шадыян, кэбири гамгын.
Эмма шат гамланып, Азык комиссары.
гамлы шатланып — Кесели ачлык.
Терсине болмалы болмагам мумкин. Или дойруп,
©зи йыкылды бу гун.
Бар, сен себэбини сорапмышынам, ...Бир махал бир затдан гелмекчи болсац,
Бар, билипмишичем. Нэм этжек онсоц? Гелгин елум, шейле кеселдеп гелгин!
Ёк, сен билмелисиц этжек задыцы,
Билмелисиц шахыр болмакчы болсад.
УЛЫ МАЗАРЫЦ БАШУЖУНДА

KE CE J 1
Сен ерэн ир гитдиц,
Ж.УДЗ ир гитдиц,
Эмма гич гитмели адамлардандыц.
Б у гошгыны бэш йыл озал таслапдым, Энтеклер-энтеклер айдылмалыдыц —
Ташлап билмэн ене алдым элиме. Адамдан ясалан айдымлардандыц.
...Азык комиссары кичи адаммы?
Бир зат геплэп билсе— битйэр дилине. Сен ж у д а ир гитдиц.
©рэн ир гитдиц.
Г е п л е м э н а йт с а- да, битйэр у му н е :
Гашын гымыддатса—ду шу нж е к хер ким, Халк ко м и ссар лар Совети.
114 115
Сен ж у д а ир гитдиц.
Догран энецден
Иргитмек — дунйэде иц элхенч гусса.
Онки сынац а йд ым билен д о л у д ы . Йене энец гелип гунде-гунаша,
С э х е р билен к е ч э чыкып уграцда, Мезарыцы епуп, гужаклап гаитса
У л ы д е с с е айдым барян я лыд ы. Бейле багты арзув этмес ек -де биз,
Миессер геленде ажап ыкоалдыр.
Улумс ы ялыдьщ. Кепетдага-да Б у — энелер учин улы бетбагтлык,
Ашакдан с еретсец герунер шейле. Белки, огул учин бейле хем дэлдир...
Э м м а ж у л г е л е р н и ц ичине гирсец.
Ча гырар е з у н и ц иц пынхан е й н е . Ханха, етип гелйэр ене- де энец.
Гелер ол, ене- де гашыцда чекер.
А ш а кд а н с е ре т с е ц — Инерник инер дек мазарын епер.
У л у м с ы д агд ьщ. Ынха гелди, епди... .
Г о л а й барсац — Бу багтам болса,
Иц бир кичилердендиц. Багтларыц ичинде эйменч багт экен.
Сен ир гитдиц,
Ж у д а , ж у д а ир гитдиц,
Й е н е гич гитмели к иш ил е рд е нд и ц. ШАХЫР

Се н ир гитдиц. Д о гр а н эне цде н о з а л Дунйэде кеп болдугыча улы шахыр кишилер,


Б у д у н й э д е н е т м е к ерэн биваг тдыр. Дунйэц багты бейгелер, дерт-азары кичелер.
Й е н е е л е ц д е н с о ц йу з у цд ен сыпап, Шейледигин билйэндирлер эхли менден улулар,
Энец епуп га лса — олам бир багт дыр. Билсин менден кичилер.
Эге р биз, ыз ы ц д а галан д ос тл а рыц, Шахырыц шахырлыгы нэме билен елч е ле р ?
Б а ш у ж ы ц а гелип к э т е - к э т е л е р , Оны мыдам елчэпдирлер иц улы елчег билен.
Бир д ем с а л ым д ы м ып гитмейэн б о л с а к Шахыр чын шахыр боланда, ыкбалы еркли болар
Я гойберйэн б о л с а к гайры хаталар — Дунйэц шу гуни билен, дунйэц гелжеги билен.
*
Сен г у н э к э р д з л с и ц о затлар учин, Дунйэде кеп болдугыча шейле шахыр кишилер,
О л £ и з дирилериц Дунйэц емри узалар, дерт-ызасы кичелер.
е з г у нэмиз дир. Шейледигин билипдирлер эхли бизден улулар,
О л бизиц башарып б и лж е г е м б олс а к, Билмелидир кичилер.
Кэн бир б а ша рма ян ме с ел эми з ди р .
Билмеселер кичилер ецкуденем кичелер.
Я - д а и ш- г у й ч билен, а ла да билен, Кичелер-кичелер-де, ез -ез ун ден гутарар. ^
Д у н й э ц д е рд и билен б о лу п му бт ел а , Дунйэц шатлык-хасратыны багрында гетериэидир
Кэ те гарры энец янына барып, Улы шахыр энелер,
А х ва л ы н с о р а м а к г е л м е с е к е л л э Улы шахыр аталар.
Сен г у нэ кэ р д эл с и ц онуц учинем. Шахыр улалдыгыча ез халкыны улалдар,
О л е з пе слигмиз дир, Халкыны улалдярмы — дунйэни улалдяндыр.
©з г у нэмиз дир.
О л бизиц х е м и ш е б ашарып б и л ж е к , 117
Э мм а ке мт е р гайдян м ес ел эм и з ди р .
116
0 з и - д е билйэн дэлдир езуниц шейледигин:
0 з емруни гысгалдып,
Ил емрун узалдяндыр. Йене вели бу дост
Хакыкы достды —
Достуныц угрунда юрт секуп бир иыл,
Гарынжаны басмага-да дезйэн дэлдир чын шахыр
Тоюны тесдирди. Мелхем гезледи.,.
Гапдалындан совлуп гечер ол э ж и з ж е жандарыц.
Иене вели ил-гунуне бэхбит болж,агын билсе. Эмма шаха-шаха,
шатут дек огул
Чейнэр баша-баш с ев еш де гаплацларыц сердарын.
Тара кесеви дек суйнуп ятырды,
Пейда беренокды хич хили мелхем.
Шоны б аш а р м а д ы м ы — онсоц емур боюна
Д ос ту ц доста эден мелхемлеринден
Укусындан махрум болар, чейнэр оны ынсабы.
Яшар ол, герешер ол улы хасап боюнча, Дирилип бнлерди,
Онуц йигрендик зады — дунйэц овнук хасабы. Белки, ели хем.

Гунделигин язандыр улы хасап боюнча. Эмма дирэ вели шыпа етмеди:
Б у дунйэде артып бэш саны етим,
©т енд е- де улы дердиц азабындан етендир.
Сапагындан тэнен бэш алма ялы
Онсоц мазар ичинде-де ёкдур оца ынжалык.
Или-гуни атласа— олам аглап ятандыр. Яш энэц этегне
гачжакды эртир.
Эмма кесел учин етимми, есир —
Бир гун шейле шахырыц мазарыны гужаклап,
Тапавуды ёкды. Болсац-да хер ким,
Сачларын перишан кылып, аглан вагты аялы,
Х екмурованды ол. Сулчусиз- затсыз —
Ме л е топрак ашагындан чыканмыш гуцлеч оваз:
„Илим-гунум а манм ы? “ Бир мадда боюнча
Кесйэрди Х е к ум .
Сенем шейле мазары багрыц билен гужаклап, . .. Бу г езек Х е к у м е х овлу ки ады ол.
Гумун г езуце суртуп, гойсац оца гулагыц, Пидасын бир йыллап ойнады Кесел.
Тэмизлигиц чын болса, оваз чыкар губурдан: Дуйн она бир булгур авы узатды,
„Ничнкси е з с аг л ыг ыц? “
Бу гунем узатды
Бир оймак хесел.
Шахырыц шахырлыгы озал-ахыратында
Шу ялцыз елчег билен елчелипдир, елчелер. Диймели, ызына тесипдир Кесел.
©з умд ен улыны дицлэп, уйдум бу хакыката, Гуванды дост-ярлар. Бегенди ил-гун.
Уйсун менден кичилер!
Энеси гулледи мисли бир^эрик.
Аялы ачылды мисли бир бэгул.

ДОСТ ХАКЫНДА БАЛЛАДА Той хакда маслахат гозгалды деррев.


Ол дийди! „Нэмучин шу вагта ченли
Адам Мана айтмадыцыз? Мен той куйсейэи.
адам адын алалы бэрй Атарыц газаны1 Гетириц гелни!
Бир юмругы — тойлы, Тоюн хызматына яраман вели,
Бириси — яслы. Сазын дицлемэге ярар бу г«вун.
...Досты соцкы демде хыркылдап ятыр. Ай, онсоцам, нэме... достумыц тойы...
Эдил гапдалында той тутяр досты.
Белки бир кэсежик
118 Урарсам шо гун...*
119
Эмма этжегини эдипди тупан.
Эртеси дац билен гитди атбашчы. Гуйч барха кеселден
Гелин гетирилди. Той гызды ейлэн. Асгын, асгын, асгын...
Тане эдип башлады йигитлер, гызлар... Онянча-да досты гапыдан гирди.
Гун болса... ©йуне гирипди эййэм. Гыссанды: „Тоюцы совдуцмы, дос тум?
Шол гун билен
Биле яшмалыды ол — — Хава, хава, тойы саг-аман совдук.
Хошлашмалыды ол бу элем билен. Яп-ячжа угратдым соцкы мыхманы.
Йене До с т тоюны бозмазлык учин — Онда элиц эбер... Той гутлы болсун!...
Кеселлер ичинде ид Залым билен Мен гитдим...
Баша-баш с е в еш е гиришипди ол. Хырк болды.
Ёк, ол эденокды елумден хедер. Согрулды жаны.
Дице бирже затдан хедер эдйарди:
„Тойы булашдырсам,
Ил-гунум нэдер?! ИЛ А Д А М С Ы
Мен дири болмалы. Дине дири дэл,
Онуц сеййэн зады дагда гезмекди.
Мен адам болмалы. Адамлык болса —
Гейэ даглар учин ийнипди дунйэ.
Дице Вепа билен Мертлиге баглы.
Дагларам оц учин дунйэ ийнипди.
Адамлык тохумы гутарар ё г с а . . . “
Дырмашар йерерди гаядан гая.
...Бир ховлыц ичине сыганок илат.
Наны голтугында. Ж,®вхери билде.
дузлупдир ябын боюна.
Тупеци элинде. Окы хатарда.
Ол болса
Йене ол кейикден я гушдан дэ л- де ,
д ушекд е ятан еринден
Да гыц чур-башындан окун атарды.
Гуванып доступьщ улы тоюна,
Гызлац гулкусине, багшын сазына
Окун атар велин, гаяц ужундан
Йурегниц иц соцкы сесин гошярды.
Келле ялы дашлар атылып ашак
Дашарда Саз билен Гулки ярышеа,
Тогарланып гайдар. Кэте ези хем
©йде ©мур билен яс ярышярды.
Д а ш билен ярышып гайдар башашак.
Х ай с ын ы н е ц ж е г и эййэм беллиди.
Агырсынам дуймаз. Суйшуп барар-да,
Эмма довам эдйэр баша-баш с евеш.
Мумыя гезлэр ол. Тапайса эгер,
Г ейэ А ж ал онун богазна дэ л- де ,
Оны гырып алып ж е в х е р и билен,
Ол онуц богазна мунене м е ц з е ш —
Халтажыгна салып, оба иберер.
Гысярды юмругын, барха гысярды.
Йузуниц, гезуниц уйтгэпди перси.
Чопанмын, чолукмын, сыяхатчымыц,
Г ейэ гурчук учин пудалан тудуц
Дайханмын, авчымыц — хер кимем боле
Келлеси ялыды юмругныц херси.
„Оба г ов ш у р Р дийип берер гойберер.
Ятырды ол мисли телеграф пурси — Елун довам эдер ен е- де онсоц.
Гейаки диерсиц, улы бир тупан •Ч . . ............ - . -- -........-•*''...
Келлеси н, аягын, тирсегин сарап,
Оны йыкыпдыр-да, эмиа хенизем
Симлер ишлэп ятыр мыхындан сыпман, Е не кемерлере дырмашар гидер.
121
Табыт Сениц печиц ичинде борды.
Иене шейдип гораймакчы болсагам,
Кэ кишилер оца „Гец а д а м“ дийсе,
Сен бизе езуци горатдырмаздыц.
„Туйс с а м сы к“ диерди кэбир кишилер.
Ажайып адамлац ыкбалы шейле.
Ол болса самсык дий,
Олар е з саглыгын горатдырмаяр,
Ха акыллы дий —
Олар илиц саглыгыны гораяр.
Пархына-да дэлди. Не -х э дурярды,
Соцкы деминдекэ янына барсац,
Не- де дицлейэрди. Даглардан дага
Илки билен е з саглыгцы сораяр,
Ш о л гидип барярды, гидип барярды. Ажайып адамлац ыкбалы шейле.
Иши ж у д а кепди. Вагты чэклиди. Сенем сайлап алдыц шейле ыкбалы.
Дунйэц гепи болса дицлэрдеи кэнди. Сен герешдиц. Г ерешмеги евретдиц.
Ёгса онуц сэгинмегем мумкинди, Сен ишледиц. Ишлемеги евретдиц.
Дицлемегем мумкинди. Сен яшадыц. Яшамагы евретдиц.
Сен дице нэхили яшамагы дэл.
ШАЖА БАТЫРОВЫН, ЁГАЛАН ГУНУНДЕ Нэхили елмегем евредип гитдиц.
ЯЗЫЛАН ГОШГЫ

Мен хэзир капыя тапып би лж ек дэл, ГАЙРАТ


Йурек рахат герек капыя у чин-
Мен хэзир богазма долан гайгымы Берди Кербабалар,
Йене ак кагыза гечирип гойжак. Ата Говшутлар,
Бейле вагт капыя нэмэ яраяр? Гара Сейитлилер.
Онсоцам, дурмушда сениц ез уц хем Р е х м е т Сейитлер...—
Дице бир капыя гезлэп гезмедиц, Согрулып-согрулып гужагымыздан,
Сен дурмушдан улы мазмун гезледиц. Гара ериц гужагына гитди лер.
Капыялар болса улы мазмуныц
Гудратындан яна ези дерйэрди. Олар бизе кэн зат евредипдилер.
Оларыц хер деми бизе сапакды,
Япам Сен агачдан трибуна мунуп, Олар бир-биринден гочак дэлдилер,
Халкыца середип, дур сачып дурдуц, Хер хайсысы е з еринде гочакды.
Инди Сен агачдан табыда гирип,
Окара гезлерии юмуп ятырсыц. Улы болдугыча емур мечбери,
Табыдьщам эпет ез геврэц ялы, А ж ал тыгы батар экени кем-кем.
Ол табыда геврэи зордан ерлешйэр. Хер бир т э з е елум
Ынха хэзир шол табыдыц дашында, кимиц кимдигни
Биримиз буз ерйэс Сениц дашыца, ©лчейэн иц халал терези экен.
Биримиз гул ерйэс Сениц дашыца,
Яцы кумуш сечен гара башыца 0 м у р хем ез у че елчэпди вели,
Йузлэп адам, муцлэп адам гарап дур. 0 л у м аныклады олац гымматын.
. . . ©влуйэ дек мукаддес саклапды олар
Ж,аныц сагат вагты шунча ил болуп.
Сениц саглыгыцы горан болсадык,
Онда Сен табыдыц ичинде болман, 1 23

122
Ынсап,
Са лам, КЫНЧЫЛЫК ХАКЫНДА
Эдеп.
Ж , е д ел хор маты и.
У л ы к ы н ч ы л ы г а м а х с у с адамлар
О ц а о г л а н лы к д а н б о л а р м ы ш тайяр.
М у к а д д е с С а л а м ы н х ат ыр а с ына Й е н е к ы н ч ы л ы г ы сен сайламарс ыц,
Бири- бирисиниц г е з у н е б акып, Г е з л е р и ц е бакып,
М у к а д д е с Ынс аб ын х а т ыр ас ын а О л сени сайлар.
К э те б ир- бирегиц гевнуни йыкып,
М у к а д д е с Ж, е д е л иц х атыр ас ына. О л сенин кимдигни г е з у н д е н танар,
Г о ч д е к с у с у ш м е г и башарып олар, О н с о н с ы н а г эдер е з д унйэ с инде .
М у к а д д е с Э д е би ц х атырасына Пыр ла нд ырар сени г ы ш д унйэ с инд е ,
Эрт е с э х е р ен е д у ш у ш ы п д ы л а р . Айландыра р сени я з д унйэ с инд е .
Т о м у с д у н й э с ин д е , г у йз д ун й э с ин д е
Сынар о л. Д е р т па с лын ичинден гечир.
Олар б е л е н т ди л ер . Ш о л б е л е н т ли к де н
Бир е р де
Ецип у лы д у н й э ц о в н у к гыбатын.
л а к ы р д а п д ур а н гайнаг с ув ,
Д у н й э д э к и э х ли о в н у к ч ы л л ы к д а н
Е н е бир е р д е - д е б у з л ы с у в ичир.
Ё к а р д а г о йд ул ар з ех ин г ым ма т ын .
И ч е г э н ч у р ш э й ж е к я лыдыр
Кичин х ат ыр ас ын, у л ы н х о р м ат ын я-да
С а к ла м а г ы эр д е к б а ша р ып олар, Б о г а з ь щ д о ц а й ж а к я л ыд ыр велин,
Ар а сын д а к э т е я л ц ы ш с а л а р - д а , Ш о л гидип барянсьщ, х ич з ада м б о лма з,
Я л ц ы ш м а ж а к б о лу п ялнышыпд ыла р. Д е р т - а л а д а билен д о л у д ы р бейнин.

О л а р ын бириси Илоглусын
у ч у т га я ды. Х е м - д е ё л о г л у с ы н сен.
Яс с а нып ш о л г а я ц^ ке ме р л и б е в р у н , Ё л о г л у м ы н — д ий м е к , д е р д иц е м к е п ду р .
С аял а р йе р е р д ик . Й ы к ы л д ы гая. © з или ме к де п д ир ил о г л ы учин,
У ч д ы у чу т . Са я к у йсе йэр ' г ев ун. И л о г л ы х е м е з илине м е к де п дир.
О л а р ы н бириси
э пе т бир ширди. © в р е н е р , е в р е д е р гидер барарсын,
Яссанып ол ширин йупек д ек б е в р у н , Х е м - э шэ гирт син сен.
Горкы-этиячсыз ука гидердик, Х е м е м х а лып а .
Гитди о л шир. М е рт л ик ку йсе йэр г вву н. © в р е т м е к бейле бир агыр иш д э л д и р ,
© в р е н м е к — ш о л ж у д а у лы везипе.

О л а р ын хер хайсы © в р е т м е к а жа йып с у нг ат д ыр вели,


у лы б ург ут д и.
© в р е н ш и ц б оюн ча к е сил е р нырхын.
С аял а п оларын галкан ганатын,
Ё л о г л у с ы н . Ш е й д и п гидип барянсыц,
Б у р г у т я ш ы н а - х а етипсин с е не м .
И л о г л у с ы ц . Ё к д у р илле рде н пархыц.
Й е н е бармы, ш а х ы р ,
Б у р г у т г ай рат ыц? .. Б о л у б и л с е б ардыр е к е ж е пархыц.
124 Оны х е м ил билер. Д у й м а р с ы н е з у н .
125
Онсоц барыпятан илоглы борсуц.
Эжизи голдасац — ил сени голдар.
Иллерицкэ герэ гарыпдыр чатмац.
Илиц голдаярмы — салкындыр томсуц,
Иллерицкэ герэ нэрзадыр гызыц.
Кыркчиллэц бузунда дарагтыц гуллэр.
Гейжекдир маталац говсуны сайлап,
Хер басан ерици улус-ил беллэр.
Чагадыр. Этмез ол тапанна шукур.
Балацдыр, дезмерсиц. Ишици гоюп, Адыц ил ичинде болар сораглы.
Бир г о ж а таншымыц айдышы ялы,
Онсоц эсги хакда эдерсиц пикир.
О дунъе, бу дунъе
Ене-де ёлдасыц...
борсуц сылаглы.
Илицкэ герэ
Алныц чытыграк-да болмагы мумкин.
О дунъе диймеклик нэме диймеккэн?
Йузуц хем кэмахал салыграк гернер.
Б у совал устунде ойланып кеп йыл,
Эмма гулен вагтыц даг ярар гулкиц.
Ахырсоцы шейле нетижэ гелдим:
Сенден иле галжак тербиет, акыл,
Аглацда агларсыц аглан шекилли,
Г улецде гулерсиц гулен шекилли. Билим, пайхас, эдеп, адамкэрчилик,
Ягшы ат, ягшы сез — шодур о дунйэ.
Х е м - э окумышсыц
Б у дунйэ иненде ынсан диен зат
Х ем акыллысыц —
Шейдип о дунйэсин максат эдинйэ.
Йене вели дэлсиц
Илден акыллы.
. . . Эж из адамлара ховандар болмак
Ил аклын уланып билшице герэ Онуцам, меницем, сеницем боржуц.
Эмма дице эжизлере гол берип,
Гымматыц кепелер я-да кемелер.
Ш о л хасап боюнча мазарында-да Гуйчлини унутсац,
гунэкэр борсуц.
Гулер я-да аглар догран энелер.
Сен кемаллы болсац — мазары гицэр,
Сен бикемал болсац — ер дардыр энэ. Эжизиц йурегне ики с ез билен
(Ериц устундэки бикемал огул Басып болян болса йитмежек гара,
Ериц астында-да азардыр энэ...) Гуйчлиниц йурегне
еке с е з билен
Салып болар кэте битмежек яра.
Илоглумыц —
шейдер гидер барарсыц,
Кынчылык ызындан кынчылык дерэр. Эжиз е делалат,
Кынчылыга герэ артмаз мечбериц, Гуйчлэ х е м а я т —
Кынчылык артяндыр мечберце герэ. Бири-бирисинден зерур гылыкдыр.
Эжизи голдамак — улы зеруръет,
Гуйчлини голдамак гахрыманлыкдыр.
ХЕМАЯТ
АДАМ
Эжиз адамлара ховандар болмак
Меницем боржумдыр,
Гитдиц. Агладык.
Сеницем боржуц.
Ш ол боржун ецунде эжизлемесец, Ш у гунем — учуц.
Т э емруц етинчэ сылаглы борсуц. 127
123
Агларыс ейтдук
Диймек, гиденце Узак, узак, узак.
Болупдыр у ч r YH- Агламак хакмы?
Агламазлык хак?
Уч гун, у ч ж е гун —
0 л у м учин хич. Ынсаба баглы
Агларыс ейтдук Бу гарры совал.
Кыркыца децич. Хэзир дымылсын,
Ж,огап хекман дэл.
Агларыс ейтдук
Йылыца ченли...
Агламак ж у д а •* * *
Кын бора ченли.
©лум йупи ыргыллап дур устунде,
Ене чай нахар. Астыцда-да жыгылдап дур эшафот.
Е не -д е гулки. Эмма сен шонда-да гозганман билйэн.
Онсоц гыбатам Дагданмыдын,
Эдилер белки. Дашданмыдьщ,
Ада мз ат?
Айдышым ялы —
Эдилди гыбат. Сана хат языпдыр эзиз бир адам.
Сон шорта с е з е Уч ойнам ыссы с ез. Башга хич зат ёк.
Берилди нобат... Эмма сен шонда-да гозганыберйэн.
Гулденмидиц,
Бир сагат озал Суйтденмидин,
Беллэпдик учун. Адамзат?
Пархлырак болгун,
Гунэмиз гечгин!
ДУТАР БИЛЕН АЖДЛ
Гечсен- гечмесец,
Бо лш ум ыз шейле.
. ..Гун болса эййэм.
Болупдыр ©йле.
©лум яссыгында ятырды эне.
© з ейлесини Гапын агзында-да отырды Ажал.
Дуя нок хич ким... Эне баласына йузленди ене:
Гитдиц. Хошлашдык. „Гетир дутарыцы,
Агладык уч гун. Чал, кешегим чал!

Агларыс ейтдук Г е з ле м юмулса-да чалыбер, оглум,


Уч гун дэл, он йыл. Белки, ол юмулан гезлерми ачар.“
(Шона мынасып Чалды оглы, чалды, ене- де чалды.
Йитирлен огул!) Бир айлап ызына серпикди Ажал.
9 З а к а з № 1757. 129
128

ч
Ене эрбетлешди энэниц халы.
Эне ене дийди: „Чал, инерим, чал!“
Чалды оглы, чалды, ене- де чалды. Шонда- да тамасын узмеди эне.
Е не-де бир айлап серпикди А жал. Ене пышырдады: „Чал, ене бир, чал|..“
Бирден д о ц у п галды оглуныц эли.
Ене агырлашды энэниц халы. Дутар ере гачды... Гачмаса вели,
Эне гайталады: „Чал, батлырак ча л! “ Ш у гезек баш алып гитжекди А ж ал,
Чалды оглы, хасам батлырак чалды.
Б у гезек уч айлап серпикди Ажал.
Э НЕ МИН , УЧИ Г У Н И Я З Ы Л А Н
Ёкмушын диййэрлер гудрат диен зат, СЕТИРЛЕР ;
Б у гудраты герсе гудратам гачар.
Дунйэде хеымелер саз чалян болса, Сен барада галп сетир чыршамак женаятдыр.
Мегер, башын алып гачарды Ажал. Сен евретдин
галп сезун, чын с езун ысларыны.
Ене-де хаяллап башлады эне. Бейик эне дилимде (диймек, Сеииц дилицде)
Эне дийди: „Демим болмака тамам, Пайлапдым ил-гунуме сезлерин растларыны.
Кырк йыллап ичимде берч тутуп гиден
Бир сырымы сана ачайын, балам. Сенин дилинде геплэп, илин гашына чыкдым.
Ш о л дил билен язгардым бивечлен кестлерини.
Саза сенден бетер ашыкдым менем. Ш ол дил билен пышырдап, Баш сейгими сыздырдым.
Чаляна-да ашык, саза-да ашык. Ш ол дил билен гетердим мукаддес тостларымы.
Бир гезек он алты я шлы жа г ызкам,
Он алты депэниц устунден ашып, Б у гун менин йурегме не тост, не Сейги герек,
Гитдим гоншы оба саз динлемэге, Ичине гирен билер багрымын сеслерини.
Чалярды дутары бир герчек йигит, Хэзир менин йурегме улы бир деря герек
Палчыкдан адамын шеклин ясасан, Гицелтмэге ейуни, ювмага посларыны.
Шона-да саз билен жан бе ржек йигит.
Мунлэп ясы г ерс ем- де, бейле ясы гермэндим.
Етенде кукурэп иц белент пердэ, Атдын Сен гердениме ясларын ясларыны.
у э м е боланына ез умем хайран. . . . Б у гун йузлэп адамы мыхман эдип дуз ума,
Йигидин гужагна ез ум окладым. © з Ажалыц билен хем
Ш ол йигит хем сенин атацды, балам. кепелтдин достларымы.
И -н ж и апрель, 1977-нжи йыл
Дунйэден бимырат етупди атан,
Инди шол мырада сен етгин, балам.
Т э емруц етйэнчэ йерет бу кэрн,
Еди-ковмуца- да евретгин, ба лам. .. “ СИЛ

Гуррунини зордан тамамлан эне,


Дийди баласына: „Чал, ене бир, ч ал . .. “
Чалды оглы, чалды. Йене бу сапар Гун яшып барярды. Асманын алны
Гаты чыны билен гелипди Ажал. Шейле бир ачыкды, шейле ажапды.
„Асманын алнындан ерин алнына
Багт я г я р и дийсен-де, ынанылжакды.
131
Адамлац шатлыгы г уж а к- г уж а кд ы. Сув узын энэни алкымлап баряр.
Яны сыгыр сагып башлапды оба. Эне болса ене сил гошуп силе,
Сыгырлац гершинден серетсец дага, Сувы е цк уде н- де кепелдип баряр
Ала-ала, бири-биринден габа Гезлеринден акян чешмеси биле,
Гаплацлац суруси етип гелйэрди. Чиркин сеси билен багырды эне.
Эмма гаплац дэлди ол ала сури, Багырды яш эне ене бир гезек.
Гаплаца г ерэ -де эйменжирэкди. Онсоц сеси ятды. Сувуц устунде
Гувледип асманы, сарсдырып ери, Энэц эли билен г у л л у ж е кейнек
Сил етин гелйэрди. Герунди. Хенизем огулжыгыны
Гоюн гечилер Асмана гвтерип мисли байдажык,
Ту т уш сурси билен душуп гирдаба, Дур ды эне... Онсоц хеммеси йитди.
Д е с с е ялы тогаланшып гелйэрди. Н е - х э эл герунди,
Дице бедев атлар галып чарпая, Н е - д е чагажык.
Толкуна езуни беренокдылар.
Хасам Дордепелмиз узадып бойнун,
Сув билен баша-баш севеш эдйэрди. ЭНЭНИЦ ЯШЫ
Эмма дец гелйэрми сил билен ойнуц.
Гунэмизи багышлаяр энелер.
Ёкардан г елди- де бир _залым толкун, Себэп —
Дуйрлэп алды гитди. Йитди жанавер. энелериц ак суйтли деши
...Хасыл харап болды. Маллар гарк болды. Кеп-кеп гаралыгын гунэсин етйэр.
Байырлац устунде отыр энелер. Шейдибем кемелйэр энелец яшы...

узадып асмана тарап, Эне баласына боюрды юмуш.


Диййэрлер: „Эй тацрым, бу нэм этдигиц? Ол дийди: „©зуц эт оц ялы ишиГ‘
Биз саца нэхили яманлык этдик? Янды эне. Эмма етди гунэсин.
Бу нэтдигиц садагасы гитдигим?11 Кемелди энэниц ене бир яшы.

,,©е вагтында гел, гич гелме, балам!..


Депелец устуниц бош ери ёкды.
Оглы болса энэ ченеди дашы.
„Пис писи гезлэрмиш, сув болса песи“
„Вах, н эт се мкэ м? “ Эмма гунэсин етди
Дийселер- де, бейги гезлэр экен сил.
Кемелди энэниц ене бир яшы.
Йене ызлашыкды депелец усти.
Йигрими яшыны долдурды огул.
Гаршыда, уллакан депэц устунде,
Гапак ялы болды т у й л у ж е деши.
Эли яш чагалы, овадан эне,
„Инди ата болдуц, адам бол, о г л у м Г
Гыцажына долап чагажыгыны,
Г ыс ылды, гысылды энэниц диши.
Басярды багрына, басярды ене.
Эне дишин гысды отузки гезек,
Сув энэц гевсуне етип барярды.
Хер г ез ек гысанда гачды бир диши
Эне болса элин узадып тацра,
Энэниц хер гачан дишине дерек
Багырярды, ондан кемек сорярды.
Япрак дек cap алып,
Танры болса е з г е тарапа гаря.
Гачды бир яшы. . .
133
...Ол хенизем геленок.
Мегер, хэзир ёлдадыр.
ЯЗМАСЫ А ГЫ Р ДУШ ЕН ГОШГЫ Ин сейгули улагы
Самолёт дэл, „Волгадыр".
Бутин оба гарашып дур.
Ёла бакяр хеммелер. Йене вели учуряндыр
Атасы пышырдаяр: Самолёта денечер.
„Гелер. Гелер. Г е л е р “. Шондан ыз а- ха галмаз,
Оцарса еце гечер.
Г е лне же с и пышырдаяр:
„Гелермикэ? Ким билер. . . “ О л х е н и з е м г е л е н о к .. .
Агасы гевуилик берйэр: Мегер, хэзир ёлдадыр.
„Гелер-ле. .. хекман г елер ". Я-да ики эли хем
Уллакан столдадыр.
Г е к тораццын саясында
Йузлэп адам ды.мып дур. Тув еле ме , улы адам
Чекизели ак халтадан Болуп гитди инди ол.
Ту ршы д ам жа дамып дур. Яны болса хас улурак
Бир стула мунди ол.
Йыгнанышды бабадашлар,
Ичгинлер х ем дашгынлар, „Сыпаймасын б ир д ен ! “ дийип,
Не сигнал бар, не шовхун — О т у ра нд ыр япышып.
Дымышып дур машынлар. Оваданжа гелинлер
Чай чекйэндир чапышып.
Гелди дурли машынлар —
Гызыл, сары, яшыл, ак. Уйтгешикдир ецундэки
Гелди гарашылмаянлар. Кишмиш, кемпут, шоколад.
Гарашылян геленок. Я гек чайыц хумарына
Язяндыр бир доклад.
Г ейэ пикир хем этмэн
Бу гурруцлер бабатда, Ёк, ёк, ези доклад язмаз,
Ак гуш кимин иркилип, Язяндырлар башгалар.
Эне ятыр табытда. Яранжанлар хер сезунде
Эллерин чарпышарлар.
Гетерлерне гарашып дур
Кепи герен агач ат. Ол болса ези язан дек
Эне ятыр устунде Гулумсирэр, йылгырар.
Гиц мацлайлы Язанлар онун дерегне
Агажет. Утанжырар, йыгрылар.

Ш ол энэниц оглуна ...Йигрими йыл мундан озал


Гарашып дур хеммелер. Гутарыпды бир ВУ З- ы.
Гелди таныш, нэтаныш —
Гелди шондан енделер.

131
Оны она г ут а рда н х е м О г л ы дийди: „ Я к ымс ыз
Т а б ы т д а к ы эзизи. Ыс ын бар- ла, ж а н э ж е .
Б у эййя мда арасса
Г у й з у н е пагта йыг ыпды, Б о лм а л ы мых ма н, э ж е ! “
Г ы ш д а к е р е к ч епл эпд и.
„Оглум у лл а ка н о к у в д а ! “ Эн е дийди: „ В а х , ж а н о г у л ,
Буйс анч билен ге пл эпди . Х е р н и ж е п о рс асак- да ,
У ла л ансын, етишенсин
Х о в д а н г у р д ы , га з ы г аз д ы . Ш у порсужа гу ж ак д а ...“
Л а я батып д ыз ын дан.
Йы г н а н ж а с ы н л у к г е л э п Сонра б олс а у з а к г и ж е
Иб ер е р д и ызындан. Ё рг а н ын д а а гларды.
Д а ны н атарна м э х е т д е л ,
О г л ы учин м у т г ел д е н О тл а тарап ыл га р д ы. . .
Бир х а л т а ж ы к тикинди.
Учл уг ини, манадыны, . . . Ш е й д е - ш е й д е гунлер ет ди,
Ш а й ыс ы н ы, к е пуг ни — Айлар ет ди нобатлы.
Эд ени ш о ву на б о лды.
Артдыранжа пулжагазын Д у р м у ш оны айнатды.
Ат ды шонун ичине.
Ш е й д е - ш е й д е кырк я шы н д а Хер г е з у н д е бир оюн,
А к ч о з у п д ы сачына. Хер э л д е бир д е с м а л ы —
Бир йыл бэр и саклап отыр
О г л ы о к у в ы н гу та р д ы. Хас у лы бир столы.
Э н е д ер т лэ п й ыкыл ды.
О л шонда сыпап отырды, Б у гун б олс а энеси
Бир г е з е л и н ч о к у л ны. Аманадын т аб ш ыр д ы. . .
Г е л е н т ел е гр а мм а ны
Д а к я р д ы энэц пу лу ндан С т о лу нд а йыг шырд ы.
Х е р бармагна бир йу зу к,
Гулагына тенечир, Оны аялындан башг а
Б и л е г и н е билезик. Г е р к е з м е д и хич киме.
Э р - х е л е й карара гелди:
С е йу ш д и , г у ж а к л а ш д ы , , ,Барсак б о р -л а у ч у н е ! “
Пайтагтдан ж а й т у т ун д ы .
. . .Энесинде н ута нмады, . .. Бутин обан ге зи ё л д а,
Эн е ондан утанды. Г а р а ш ып дур х е м м е л е р .
Ат ас ы пышырда я р:
Эне к э т е пайтагта „ Г е ле р , г е ле р , г е л е р “.
Г е з м э г е г е ле н ваг ты,
Г е л н и дийди: „Ек э т се не Г е л н е ж е с и пышырдая р:
Б у порсы га рабаг ты! " „ Г е л е р м и к э ? Ким б и л е р ! “
Э н е - д е мисли гоз ганяр:
„ Ге ле р балам, ге ле р, г е л е р 11. Ички е й у ц гапысына
Эл т и л е нд е энэни —
О н ян ча- да
„ Г е л й э р ! 11 дийип, Ики о м з у н ы дирэп
А р д ы н д ы бир я шу л ы . Ч у к у р ы ц эрцегине,
Хич гиреси г е лме ди
Г в р у нДи я ш ы л мейданда
© з гирмели е й ун е .
„ В о л г а л а р ы ц “ я шыл ы.

„ Г е ле р дийдим а х б е т и Г 1 Иц с о ц к у ж а п у р с а т д а - д а
© з о гл у н а га ра шды.
Бир д а я нд ы атасы.
Г а р а - к е й у к йузуниц . . . Я з с а м а м я з д ы м вели,
Арт ып гитди я гт ыс ы. Аг ыр д у ш д и бу г о ш г ы .

О н ян ч а - д а я ш ы л „ В о л г а 11 А Д А М ЫН, Д О Г Л У Ш Ы
А ш а к инди япыдан.
Г е л ж е к а д ам ы и д е р е г н е Ч а г а д ун й э инди. Бир адам ене
Шо фё р ч ы к д ы гапыдан. Г о ш у л д ы о з а л к ы мильонлац янна.
© йн е гайдып г е лд и овадан эне.
„ Ш у гун гелип б и л ж е к д эл. Ча г а ат д ак д ы л ар .
Г ы с с а г л ы бир иш ч ы к д ы . . . ‘ М е ре тм и , Анна —
Бирден атап ге з ле ри и д е и
Г у р р у ц адында д эл . Я -д а энэниц
Ики ч ог д ам яш ч ыкды.
Г е р м е г и н д е - д е д э л . Б у йе не мыс ал.
Я ш, са гды н энэниц ак су йд ун эмип,
Етмиш я шыц ичинде
А гл ам ад ык ол гожа. Х е р гун ики мыс гал, белки кэн м ыс га л
Г е з я ш ы н ы су пу рд и- де , Чаганыц тенине аграм г о ш у л д ы .
Г е ч д и у ч - д е р т х е п д е . Ч а г ыр д ы З А Г С
Бир
й ыл гыр д ы ч а л а ж а. О в а да н харп билен адыны язып,
Яш атац элине бердилер ка г ыз .
О л й ылг ырыш е м у р ба к ы
Ч ы к м а з мениц ядымдан. „ Й е р ж е н - й е р ж е н б о лды. Й е рэ п б а шлады-
Б е й л е айылганч й ыл гы ршы Ики э т м э к э - д е йык ыл ды ере.
Г е р м э н ди м мен адамда. „Етиц, е т иц! “ дийип, г ыг ыр с а ат§,
„Вай, к е ш е г и м ! 11 дийип, т о п у л ды эне.
. . . Г е т е р д и л е р энэниц
Ак г у ш я лы табыд ын. Е дис ине етди.
Яз ш е м а л ы ы к ж а т д ы М е к д е б е гитди,
У ст у н д э к и ма ву дын. Он йыл г у л у п гирди ишиклеринден.
Ка ка с ы г у т ла с а б эшл икл ерини,
Са л л ад ыл ар ч ук у р а Э ж е с и айланды б э шл ик л еринд ен.
А к с а ч л ы бир дунйэни.
Онсо ц „ С а л а м ! “ дийип барды бир В У З - а ,
О ла м „ С а л а м Г дийип, гайтарды ж о г а п .
138
139
„ К а к а “ с е з у н э шт мэ н э л л э етерсиц.
Бир гун тапынарсын о г у л л ы к , г ы з л ык ,
Б э ш л и к билен гирди. Б э ш л и к биленем
© з уц к и д и р , эм ма е з у ц к е м д э лд и р .
О к а д ы . Х и ч кимс из б ашын ы чарап,
М у н а дийилйэндир Орта я лц ыз лык .
Н е - х э а д амл ард а н к е м е к сорады, 3.
Н е - д е ё л д а ш л а р н а етирди к е м е к .
Х и ч кимиц э д е н н е т е л е к диймеди, Д у л у н д а а жа й ып аялыц ба рдыр,
Н е - д е оц э д ен н е дийдилер т е л е к . © й у ц е б ез е г д и р , д ы з ы ц а — гудрат.
Ыл га п х ы з м а т эдйэн онуц е з у д и р ,
Н е ё л д а ш ы б ол д ы, н е -д е бир до с ты, Э м м а се ц адыца гетирер хор мат.
Не гуванян, н е -д е гынанян з ады.
Бар билен-битени китап, д е п д ер и , Э л л э сер у рарсыц. Чагас ын д е к у п ,
© з бэшлиги Г е з л е р и н юмар ол. Башл а р э ж и з л и к .
х е м - д е ез ун и ц ады. Он муц д о с т у п бардыр — г е йэ е к есиц.
М у ц а дийилйэндир У л ы я лц ы з л ык .
Б о й ы атасынын боюндан ет д и.
4.
Г е р м е г е й . С е р е тс е н г е з у ц д о я н о к .
Ше йд ип йигримиден эт ле ди я шы. Энец гезип й е р к э ериц у с т у н д е ,
Бир г е рс е, Я з а барабардыр г ышыц х о в а с ы .
д а ш ын д а бир адамам ёк. „ До га да н неп т а п д ы м “ диййэн бар болса,
М е г е р е м ш о л д о г а — энэц д ог ас ы .
Би р д ен эйменч го рк ды,
Йу ре ги г ыс д ы, Б а к ы д э л д ир , бир гун энец х ем гидер.
Х о п у г ы п е й у н д ен ч ы к д ы сабадан. Нирэце с е ре т се ц — эйменч т ек из лик .
Ке не ё л д а шл а р ы н т апды бир е рде н, — Б е й л е я л ц ыз л ыг ыц ады х е м ё к ду р ,
С о р а ш д ы ах ва л ын , па йл а шд ы дердин Ол гэдиксиз-затсыз Д о л ы ялцызлык.
Д о г у л д ы адам.
5.

Ат ацы с ыл а ма к — х а л к ы сы ла ма к.
М э х р и к@пдур, шонча газ абам к е п д у р.
Кэййэп сапак берсин, се йу п ев ре т син —
1. Атаныц мек деби чиркс из м е к де п дир.
Ял цызл ык х а к ын д а менем язайын,
С е б э п — я зян к е п л у к , я з м ая н а з лык . Ш о л ме к де б и оцат т амамлап билсец,
Б а шы ц а иш д у ш е р , ж а ны ц х е м саг дыр. Х е м и ш е х ем ра нд ыр Ме рт лик, Тэмизлик.
М у ц а дийилйэндир Кичи я лцыз лык. Е г с а се нден хич ва г т эр ата болмаз —
М ы д а м ге ршицде дир Б е т б а гт я лц ыз лык .

О т у з а етенсиц. З у р я д ы ц ё к ду р .
Б е л е т мен Б э ш я шыц нэмедигине.
Соц кырк ыц у ж у н д а н гэдип угрансыц.
Ким б ер с е элице бир т ок г а набат,
„ Ил де н а л а - б е л е нэме б е й л е к э м ? “
Дийип, е з т э л е йц е е з у ц хайрансыц. 141

140
Бир т ок г а ш о к о л а д — сец учин онсоц —
ОГУЛ Б О Л А Н Г УН И Я З Ы Л А Н
Ш он д а н э з из адам ер й у з у н д е ёк.
ГОШГЫ

Б е л е т мен Он б эшиц нз медигине .


Ш у гун га п ымыз д ан бир адам ге лди —
А г зы ц д а н суйт ыс ы кукйэндир вели,
Н е - х э паспорты бар,
Й у з у ц е ура йса бир г ы з ыц деми,
Н е - д е бир ады.
Т е ниц е д е г э й с е бир г ы з ыц эли,
Н е - д е билйэн,
Он ики сынаца яйрадып йылы,
Н е - д е д у ш у н й э н з ады.
О я нд ыра р г у д рат аламатыны.
Й е н е вели ол а да мы ц у ст у н д ен
Й е н е г е т е ре рд е н я ш с ы ц сен, я шс ы ц ,
А л к ы ш , ш е х р а т чабга я лы я г я ды.
Киши перзендиниц гараматыны.
Бири оца у з а к е м у р д иле йэ р.
„ Д ун й э д е а к ы л ёк сец аклыц я л ы ! “ Ш е х р а т д а н йуклейэр е н е - д е бири.
Д и е р - д е апалар, магтар, г ы жы к л а р . О л б о лс а олары н е - х э дицле йэр.
Гыжыклап, гыжыклап дэлиредер-де, Н е - д е ж о г а п берйэр эртирден бэри.
Сени Йи гримб эшиц ус т уне оклар.
Ай ге чер, йыл г е чер. Д у р л и х о в а д а
Г е р ер ол д у р м у ш ы ц ыс с ыс ын, совгун.
Ш о м а х а ла м сени д о с т у ц г у ж а к л а р .
. . . Ш о н д а - д а ш о в х у н а , ш е х р а т а , ада
„Эбер э л и ц ! “ дийип басар багрына.
Сен
Ш о л г у ж а к л а н д о с т у ц к имд игне ге рэ ,
ш у гункиц ялы б ипервай б о л г ун ,
Г и д ер с иц азыц я к е п у ц угруна.
Оглум!

Д у ш м а н ы ц з е л е л н е , илиц хайрына
Бар б о лс а д у н й э д е б а ш а р ж а к з адыц, ЕКШЕНБЕ СЭХЕРИ
Б а ша р а рс ыц онсоц. О т у з а ченли
Э ел ик эд ерс иц —
Бар б ол с а адыц. ,

Б у ничик сэхер?
Ш е й д и б е м Кыркыца у рарсыц эдим. Б у ничик китап?
Б у эдим — е м р у ц д е м у к а д д е с ч ыгыр . Бир окан ерим
Е г ш е р ш и ц е г е р э б иле рле р шо нд а — Уч сапар окап,
К е б з э ц д э к и йукуц
Ецилми, а гы р ? Д у ш у н и п билмэн,
Аг да ря н ыза.
Нэ тд игиц б олд ы,
Ш о н д а - д а г е р ш и ц д е б о л ма с а ягыр —
О нс о ц Э л л и ц е - д е бил ба г л а ма гын. Мария д ай з а?
И л - г у н у ц мынасып ж е з а ц ы берер:
Сениц китабыц
Н е е л у ми ц д илэр,
Окамда ецлер,
Н е - д е са г лы г ыц.
Б о л а р д ы гайгым
Агдарда-дуцдер.
142
143
Г а йг ын дере гин О йнуц е з е м г е з е л ,
Т у т а р д ы ша т лык . . . О юнч ыл ар а м.
Х э з и р - э , нэме, Гу йчлинин кимдигин сайлаяр оюн.
Д у н й э абатлык. Х а л а л л ы к бар е р д е х а р а м л ы г а м бар,
Ик инжи х е м и ш е б ир и н ж э боюн.
Ама н- эс е нли к
Г о н ш ы - г ол ам л а р. Б у бир о ю н . . . Э мм а г ы з а н д а оюн,
Г итди — е л е н л ер . Д у ш у н м е к ансат д э л — о юнм ы я ч ын?
С а г л ык - г а ла нл а р . Шайбанын ё л у н д а д ура н б о лс ан ыз ,
Я - х а гапьщ,
Ч ы к д ы м балкона. я - д а т изир эк гачьщ!
Б а к д ы м а шаг а.
. . . А г л а п ж ы к отыр Ё г с а м д е м с а л ым д а б о лу п билер ч ын. . .
Е т и м ж е чага. Ойна б а кянл а ра м мисли чын ялы.
Г ы г ы р ы п , гыгырып еринден галяр. . .
Ш о ж а г а з чага Онянч а бир шайба ч ез йэ р сов а лы.
Г о й я н ча сесин,
Не г ул ак у м су м , Онс о н енен ю р д ун с аз ы чалыняр .
Н е йу рек у м су м . Й е н е - м е н е с а з д эл ,
Д е в л е т и н Гимни1
А з а ж ы к гараш Янкы оюн дийип с е р е д е н з а дын
Мария дайза, Х а с а м чына м энз эп герунйэр инди.
М о р о ж н ы й эберейин
О ж а г а з гыза. .. . . . Эртир б о л с а к е ч э н и з и н у г р у нд а
Г о ц ш ы ч а г а ж ы к л а р ойнашып х о к к е й ,
Дицсин г ы з ж а г а з . Г о ж а г он ш ы ц ы з ы н айнасын д е в е р . . .
Ок а рын онсон. .. ( Г о н ш ы ы н ж ы к б о лс а кын б о л ж а к экен)
Душунйэнсин-ле
Се н эне б олс а ц. . . Айна д е в у к л е р и н бир ж а м а атып,
Г а р а г о л ж а чаган голундан т ут уп,
Ат асынын янна алып г е л е р - д е ,
ХОККЕЙ С е з л э р ол б э ш с е з д е н
Ы б а рат ну т у к :
Г у й ч билен гуйч г е р е ш эдйэр б у е р де . — Д е в у л е н айна мыз а г ша ма ченли
Г е з е л л и к б э с л е ш й э р г е з е л л и к билен. Дузелсин!
Г е з е л л и к гадырын г е д е к л и к б илме з , Д ие р син: — Д у з е л е р , лепбей!
Г е з е л л и к гадырын г е з е л л и к билер. . . . Ай н а - да д у з е л й э р , г о в га - да я т я р,
К е ч э ц и з д е вели ятанок х о к к е й .
К л ю ш к а ч ак ышя р к л ю ш к а билен,
Д и н е к л ю ш к а д э л , ч ак ышя р б а шл ар. Г у й ч билен гуйч г е р е ш эдйэр б у е р де .
К л ю шк а н г у й ж у н е к л ю ш к а бел ет , Ч а г а л ы к б э с л е ш й э р у л у л ы к билен.
Ш е й д и п у ла л а ндыр г о ж а н ез и х ем .
Б а шл а н г у й ж у н е - д е
А г т ы к л а р а м шейдип улал ып билер.
Б ел ет ди р б а шл ар.
144 Ю З аказ № 1757. 145
Озалдан дунйэнин, ясалшы шейле

О з а л д а н д унйэнин я са л ш ы ше йле .
Бир а д а м — у лл а к а н , бир адам — кичи.
Кичи киши е з у н у лл акан саяр,
О з у н кичи саяр у лл а ка н киши. Аж.ы гунлер, суйж.и гунлер (поэма)

Х а в а , шо с е б э п л е м у лл а ка н киши ГОШ Г У Л А Р
Кичиц г у нэс инем гв тэр бойнуна. Уруш, ениш, зэхмет, сейги
Ки чижикле р б о л с а у лы кишилен,
Я лцышын х асаплар е м у р боюна. вм р у м д е бир гезек ялан сезледим . . . 87
Ат дакылмадык гахрыманлар . . . . 8 8
Ециш ........................................................................................89
Со лд ат м е н .............................................................................90
«А » . / . . . . . . . .9 1
«Аягымы ди^эп ериц гершине...» . . . 93
Ат ам мана айдыпды, Сосна агажыныц е н у н д е ............................................ 94
Утанч / ........................................................................................94
М е н е м саца айдайын. Иылларыд п а р х ы ..................................................................9 5
М е н - э сапак эдиндим, Черек / ........................................................................................95
С а н а - д а сапак б олс ун: Уруш деврунин э н е с и ....................................................... 97
Л ы б а с ы ц йупек болуп, Окыждаыц «Алтыньщ бири» хакындакы совал-
ларына жогап ............................................ 9 9
На мыс ьщ нах б оландан,
Сейги поэмасы .................................................................. Ю1
Гой, л ыбас ын нах болуп, Яшлык др амасы . . . . . . . 102
Н а мыс ьщ йупек б о лс ун.
—А^т эне, перзент, емур

б и р у м е пент / ................................................................... 107


ханхажыкга / .................................................................. Ю9
©зуме . ] .............................................................................111
юмрун, м а н ы с ы ..................................................................113
/ « Г у м х е м > з н учин хасыл беренок...» . .113
/ «Кечэмизден гечип баряр адамлар...» . .114
/ Кесел — .............................................................................114
/ Улы мазарын; башуж.ында . . . .115
Ш а х ы р ................................................................... .......... .117
/ Д о с т хакында б а л л а д а ....................................................... 118
/ Ил а д а м с ы .............................................................................121
Ш а ж а Батыровьщ ёгалан гунунде язылан гошгы 122
Г а й р а т ........................................................................................123
Кынчылык хакында ....................................................... 125
Х е м а я т ........................................................................................125
АдаМ' ........................................................................................... 127
« 0 л у м йупи ыргылдап дур устунде...» . . 129

!•* 147
Д у т а р билен Аж.ал
Энемиц учи гуни язылан сетирлер
Сил • •
Энэниц я ш ы ............................................
Язмасы агыр душен гошгы .
Адамын доглушы .
Ялцызлык . •
Ж еза .......................................................
Огул болан гуни язылан гошгы
Екш енбе сэхери . ■ •
Хоккей ............................................ •
«Озалдан дунйэнин. ясалшы шейле...
Оглума несихат .

Вам также может понравиться