Вы находитесь на странице: 1из 60

tfазкур acap Гзоекистоа Матбуот Давлат Ь^умитасиаваг

«Ижод* ва Тошкент вилоят матбуот бошцармасиаввг


«Маърифат» иасодип бирлашмаларининг ташаббуси ва маб-
лаиг ^ясобиге пашрга тайбрлАяди. «Шох Машраб ццеса-
си»нинг 1886 йилда Тошкентда босилган нусхаси аеосида
ЧШ1 этилди.
*
Масъул' мухаррир — тарах фанлари номзодй. доцент
Ш. А. Мирдлимов.
Му^аррирлар — О. Абдуллаев. А. Хайдаров.
Нашрга тайёрловчм ~ Махмуд Хасашй.
Иэох ва. шархлар муаллифн — адабиётшуяос олим. фи­
лология фанлари номлоди Мах кам Махмуд.
МУЦАДДИМА
Кайта ^урнш ва ошкоралнк шарофатн билан хаётнинг
$ар бир сохасида ^а^ицат царор топа бошлади. Нафа^ат ^т-
мишда, балки бизнинг давримизда яшаган ва нохац цатарон
Килннган фознл и неон л ар яна оцланиб, улугланмоцда. Тарнх-
га ва кар бир шахега нисбатан адолатли бахо бериш давр
меэонн о^ляб цолди.
Оташнафас шоир Боборахим Машрабнинг тацдири яна-
да мураккаб кечган. Турли даврларда Машраб шахеи тур*
лича таллин цилинди. Машраб мжодини юзага чицариш учуй
аввало унн шаккок, худога ва ру^онийларга царши кураш
олиб бортан шахе сифатида таллин дилинган. Машраб то-
моНндан ёзилган «Мабдаи нур» ва «Киме» асарлари бошца
Машраб тахаллусли шахега тааллукли деб даъво килннган.
Бугунгикунга келиб бу асарлар* яна Боборахим Машраб но*
ми билан -борланмокда.
' Сиз муктарам китобхонлар эътиборига хавола рилина*
ётгай «Шох Машраб ^иссаси» китоби .\ам аерлар' давоми-
да омма уртасида «Девони Машраб», «Шок Машраб», «Де*
вона Машраб циссалари» номи билан машкур б^либ келган.
Бу циссалар ^ацида турлича фикрлар хукм сурмоцда. Ким*
дир унн а феон а деса, яна ким дир ярим афсона деб таллин
цнлади. Холбуки, утмишда бу ^иссаларни севиб мутаола цн-
лншган ва Машраб шахсини авлиё даражаенга кутариб
улуглашган.
’«* «Шод Машраб кносаси»нннг бизнинг давримязга келиб
афсона сифатида талцнн цилинишининг боиси нимада? Бу*
нинг сабабини динга кирши ташвицот х.амда инсонлардаги
мавжуд райрн табиий цобилиятни тан олмаслик билан ту-
шунтириш мумкин. Чунки якни утмишда хам инсонлардаги
Хяромат цуввати одатда дин билан борлаб к^рсатилган. Бу
кароматларнн тан олиш днннннг рнвожланишига сабаб б>г­
ладя деб фикр юритнлган. Европада ганрк табннй цобилият-
ля кишилардан да вл ат бойлиги сифатида фойдаланяб кели-
наётгаинга ^арамай бизда улар ^увгин остита олииган. Бо-
бора^нм Машраб хам raAp» табиий !\обнлйятга эта болтан
каромат со.^иби болтанлиги купгина тарнхий манбаларда
1^айд этиб ^тилган.
БобОра.\имМашраб (1640— 17Н) х.аёти хасида аии&
муфассал маълумот берадвган манба хозиргача топнлгани
W- Хал^ орасида бу исёнкор шояр хасида «Ниссан Маш-
раб», «Девони Машраб», «Шох Машраб» деб юрктилнб ке-
лннаётган афсонавий китоб бор. Лекин мазкур асарнннг х.а-
цицвй муаллифи хозиргача илмий манбалар асоснда т^ла
анв^ланганэм ас. Чунки ^иссакинг бирор жойида унн ёзгая
киши \ацида \еч бир нарса дейилмагаи. Бу асарнн баьэи
олимларимизМашрабга ^амрб\булган Пирмат Сеторий ёки
д^'Сти Йсхок; Богистоний ёзган деб тах.мнв ^илншади.
«Шо^ Машраб» к$проц халц достонларига £хшаб кета-
ди, Ундаги во^еалар* Машраб тугнляши бмлан бошлддиб
охирн шоирнинг Мах.мудхон подшо\ тбмонадан Балх шах-
ряда дорга оснлиши билан тугзйди. Кртссанинг ичидаги «Ал-
" ^исса Мулло Бозор Охун етиб келдилар». «Эрса Шох Маш
раб яна бу разалин уридил ар», «\азратимни илтифотларига
Шох Машраб бу байтни уцидилар», «Бу холни СЦб^таби*
кбрнб дедики», «Алцисса Шо\ Машраб Хужанддан чи^иб
Маккага равона б$лдилар» каби жумлалар ундаги рнвоят
ларнн бир-бирнга боглайди. Асарда келтирилган шеърла[
«баъзн ривоятларга мазмунан борланса, баъзан богланмай
ди. Булардан ^атънй назар «Шох Машраб» китоби хозирга
ча шоир хаётини $грганиш ва унинг газалларини чоп этншдс
асоснй манба вазифасини £таб келди. «К1исса»да шоир муъ
жизакор авлиё, билимдон, \озиржавоб шоир, та^водор, тут
рис^з, ^алол, покиза иисон, дунё моли ва хузур халоватнда>
воз кечган дарвеш ^аландар сифатида тасвирланган Ма^
раб адолатсизлик, нохакликка ^арщи $з шеърлари била>
кескин кураш олиб борди, мазлум хал^ни хи моя цилд$, бу
туи умри шу оддий хал»; орасида утди.
ЭДглингиздагн «Шох. Машраб циссаси» 1886 йил 15 но
ябрда Тошкентда чоп этилгаи нусха асоснда тайёрланди.
Махмуд КАСАНИИ
БИСМИЛЛОХИР РАХМОНИР РАХИМ
...Туццуз кун, ту^цуз соат тамом булиб, ул фарзанд
(яъни Шо^ Машраб) таваллуд топди. Курдиларки, бир шер-
мард, гуёки май ичиб,-масти мустаграц ётибдур, ани куруб,
хуицол ва дуррам булдилар. Шул соат болани ердин к^та-
риб олдилар. Андин сунг бола кеча ва кундуз йигламо^дин
тинмади... Бу болани етти кунлук булгонда бешикка солди-
лар. Отларини Ра^имбобо цуйдилар. Етти ёшца етконда
хатна цилдилар, андин сунг макта'бга бердилар. Устозлари
айдилар:
— Эй углум, бисм-иллохир-рахмонир-рахим, алиф, —
денг дедилар.
Шо\ Машраб:
— Алиф. — дедилар.
Устозлари: «Бе» денг», дедилар.
Шох. Машраб устодларидан сурадиларки, алифнинг
маъниси нимадур ва «бе» нинг маъниси нимадур, эй домла?
Устозлари аччигланиб дедиларки, эй бачаи нодон, сан
ким, бу маъни сурамоц ким, дедилар. Шох. Машраб айди­
лар: «Эй домла, алифни маънисини сиз айтмасангиз, ман
айтаман», дедилар. Устозлари айдилар: «Эй ^глум, алифнинг
маъниси нимадур?» Шох Машраб айдилар: «Алифнинг
маъниси бирдур, ул сабабдин «бе» демасман, мундин ^тмак
хатодур» дедилар. Устозлари бу сузни эшитиб. хайрон булуб
^олдилар.
Алифни дилга жо цилмо^ни бисмиллодин j/ргандим,
Ша.\ид цонини тукмоцни каломуллодин ургандим...
\ама айтурки, Машраб, мунча илмни кимдин
ургандинг?
Худо лутф айлади, .ман барчани мавлодин
Ургандим!
Шах Машраб бу байтни Ухугондин сунг мактабхонаси-
дин чициб, биёбонга равона булуб, бу мухаммасни фцудилар:
... Е илохи, эмди цилтойсан бу бандангга назар,
Жандами бардуш этиб, кирдим йулингга дарбадар,
Дашту сахрову биёбонларни излаб сарбасар,
Топмади харгиз бу Машраб уз вужудидин хабар,
Бир назар цилсангки, рохат тобцуси жону таким!
Иккинчи тахаллуслари Махдий, учинчиси Зинда эр-
дилар.
Алцисса, анолари эшитиб, архоларидин излаб чициб,
зор-зор йиглаб, Машрабни курдики, сэру побарахна йиглаб
юрубдур. «Эй нури дийдам болам!» деб хулларидин тутуб,
бир неча панду насихатлар цилдилар.
Шох Машраб бу байтни Ухудилар:
Еридур манга хижрон илгидин фарёдлар цилсам,
Бориб хах олдида дасти фалакдин додлар хилсаш
Деб шох Машраб анолари бирла уйга келдилар. Анола­
ри орзу цнлар эрдиларки, янги либос кийиб юрсалар, деб.
Аммо Шох Машраб либосларини хар ерда ожиз барахналар
булса, анга берур эрдилар. Анолари йитлаб айдиларк*^ эй
нурй дийдам, болам, сизга неча орзулар била либос хиди(5
береам на учун киймайсиз?» Шох Машраб айдилар: «Эй ано,
сиз таваллуд цилронда либосим бор эрдиму?» Анолари айди:
«ИУх эрди». Шох Машраб айдилар: «Яна барахна кеторман»
дедилар... ;
Аммо Шох Машрабнинг одатлари шул эрдики, хаР ерда
гуристон булса, одамларни устихбнларин куриб, йиглаб ай-
тур эрдиларки, «эй, одамизод, охнр улуб бошингга тушодир-
FOH ИШ будур».
Вахтики ^азрати Эшон (яъни Бозор Охунд) муридлари
бирлан знкру симоъ хилишиб келгоч, Шох Машраб дедилар­
ки:
Шахду шакардин ортурум, ороми.жоним келдилар,
КУнгнл уйини курголи, рухи равоним келдилар.
Алхнсса, Мулло Бозор Охунд етиб келдилар. Шох Маш­
раб уринларидин туруб, эъзбзу нкром бирла бу газалид
ухудилар:
Ба кунжи офйят биншин, бихур ноне ба осони,
Агар ту пари Канъон», ба вакти март дармони.
Таржимаси:
Саломатлнхда Утириб, нонни хийналмаедан еб,
Пири Канъон булганингда хам, Улим вахтида
ожиз колаеин.
Ал^исса, Мулло Бозор Охуид Машрабнинг бу газалла*
рини эшитиб, масти беихтиёр булдилар. Андин сунг айтди-
ларки, эй урлум, ато ва анонгни ризолйцира ^ам ^арорил,
чунки худойи таоло-^з «Калом»ида хабар берибдурки: «Ва
бил волидайни эдсонан» деб. Андин сунг эшон Мулло Бозор
Охуид Машрабга куб лутфу мар^аматлар ^илиб. му\аббат
билан фарзанд деб, бу байтни Укулилар:
Аз амри худо баландтар аст амри падар,
Бе амри падар касе ба жое нарасад.
Жаннат, ки ризойи мода рои аст,
Зери дадамони модарон аст.
(Таржимаси:
Худо амридан отанинг амри юцори туради,
Отанинг амрисиз киши деч ерга етолмайди.
Оналар ризолигидан булган жаннат
Оналарнинг ^адамлари остидадир).
«Э, J-рлум, санга ва манга ато ва анони хизматлари фар-
зу вожибдур, аларни хизматларини ганимат билгайсан» деб,
бир неча панду наси^атлар цилдилар. Эрса Шо\ Машраб
яна бу газал (му^аммас)ни уцудилар:
Ицщида куймас. хеч ким девона б^лмагунча,
Шамъида ёнмас ^еч ким, парвона б^лмагунча,
Суймас садафли деч ким дурдона бу-лмагунча.
Аднам сифат дунёдин бегона б^лмагунча,
Бошра олиб маломат фасона булмагунча!
Машраб ийдго.уга келдилар, у шал кунлар ийд
мавсуми эрди, ийдгохда бир катта кул сув бор эрди. Шо.\
Машраб чапонларини ташлаб, у шал кулда чумулдилар.
З^ама халц куруб турар эдилар, шул кулга бир ш^нгудилар,
хеч бир асарсиз булуб кеттилар. Бу воцеани куруб, ^алойи^
дайрой булдилар. Шо\ Машрабнинг аноларига хабар еткур-
диларки, Машраб узини кулга ташлаб ройиб б^лди дебЛ
Анолари эшитрон он «Ох. жоним болам!» деб зор-зор йиглаб,
келиб, к^лнинг лабида ултуруб дедики, «Эй нури дийдам,
сизни шул умид билан боциб эрдимму, мундог бу.тгонингиз-
га рози эмасмен», деб жудолиг гамидин бу разални ^удилзр:
Бу рариблик даштида куюб адо булдим, болам,
Мисли ул боди хазондек кахрабо булдум, болам.
Бу жудолиг дардинн айтай эшитинг, дустлар,
Рози дилни айтайин, сандин жудо булдум, болам!
1 Туркистовлик суфийлар махсус .чашц билан нафасви ичга ютнб,
узок вйцт иафас олмай туриш кобилиятига зга булганлар.
десалар, Шо.\ Машраб сувнинг ичида туриб, аноларига бу
байтни укудилар:
Еш цолибман отадан, кунглимни шод эткон онам,
Ме^рибонлирларини ул кунда зиёд эткон, онам.
То киёмат бу жудолир дардира туштум дебон,
Нури чашмим кайдасан деб, анда ёд эткон, онам,—
десалар, Шо.\ Машрабни анолари эшитиб, курсанд булуб, бу
разални уцудилар:
Бу жудолиица цолнбман, кайдасан, жоним болам,
Хасратингда цон ютибман, кайдасан, жоним болам?
Тун са^арларда туриб, совук бешигингни кучуб,
Эмчокимдин сут берибман, цайдасан, жоним
болам?! —
Шох Машраб дедилар: «Эй мехрибоним аном, вой
рамгузорим аном, менингдек ноцобил фарзанддин ризо 6J?-
лунг, худойи таоло мени шу куйга солибдур», деб, эшон
Мулла Бозор Охундни хизматларира района булдилар. Та­
мой одамлар сай^а тортишиб, Шо.\ Машрабни оркаларидан
юрур эрдилар. Мулло Бозор курдиларки, Шох Машрабни
к^зларида йирлорон ёшнинг асари бор, Охунд с^рдиларки,
Кайда эрдинг? Шо.\ Машраб айдилар: «Маъшуцам бирла
,\азил-мутойиба кил1<б ултуруб эрдим, баногох. эри сакродин
утун куториб келиб цолди, мани тутуб олиб таёкладилар,
шарманда булаёздим, лозимимни цултуглаб цочтим» деди­
лар.
Эрса, Мулла Бозор Охунд бу сузиа таажжубда эрдилар,
^лтургон халойикдин овоз чицтики: «Та^сир охунум, Маш­
раб ялгон айтадур, кучаларда йиглаб юруб, ийдгокга бориб,
к^лра ч^мулуб чицти», дедилар. Эрса, Мулло Бозор Охунд
«Хай, дари?!» деб, цулларини тизларига уруб дедиларки:
«Сизлар беадаблик цилибсизлар, Машраб бу вилоятни фнс-
цу фужурини кутарур эрди, энди Машрабни к^рмак йуктур»,
дедилар. Шо.\ Машраб айдилар: «Эй охунум, Сизга бу ви-
лоят цутлур булсун, бизга йул кутлур булсун!» деб бу мухам-
масни уцудилар:
Токай мани бечорага бу дарди аламдур,
Васлингни тилаб кунглим Fan устигН иамдур,
Хижрон ичида мунча манга жавру ситамдур,
Бу даври фалак, балки батакдири каламдур.
Бу гуссадин ^лсам бошима ох;им аламдур!...
-8-
Алцисса, тймоми халойичга бехудлиг руй бериб, Маш­
рабни арчоларндин эргашиб юрсалар, Машрабнинг жунун­
лари зиёда булуб, бозор бошига келиб, чУлларига соз олиб,
бу мучаммасини Учудилар:
Ишц ичра чадам чуйдиму то тарки cap этдим,
Сийнамни маломат Уч«га ман сипар этдим,
Бу манзили бехудага ташлаб сафар этдим,
То олами зочирга келиб ман гузар этдим,
Тарк айладиму жумлани чагьи назар этдим...
Алексее, шоч Машраб бу газални то охир Учуб, жазаба
ва Жунунлари зиёда булуб, бир тепага чичтилар, турт тараф-
га бочиб, ^ошгар тарафидин бир марди Худони иси келодур,
деб равона булдилар. Илгари эшитиб эрдиларки, чазРати
Мачдуми Аъзам набираси — Офоч Хужам Коннарда деб.
Маъйийи Офоц улдурки, чутб ул-олам деган булур. Дунёда
икки офоч Утубдурлар. Бирлари Хожа Абдулхолич Рижду-
воний, бирлари Офоч Хужамдурлар. Машраб андеша чил*
дики, мундог юрронимдан андог зоти шарифни хизматлари-
ра борсам, бечрочдур деб, бу газални Учудилар:
Надоматда тУкуб ёш васлинг излаб юргоним
бечроч.
Раму дардинг рафич айлаб мудом 04 ургоним
» бечроч.
Хазон бУлмай гулистони бачори умр, эй Машраб,
Са^ар вачтида булбулдек фигонлар чилроним
бечроч-
АЛКИССА, Ш04 Машраб Лангар мазоридин чичиб, Уз
часби чолларига бу газални Учудилар:
Наманган шачридин кетсам, мани йУчлар кишим
борму?
Рариблик шачрида улсам, мани ЙУчлар кишим
борму?
Бу мискин зори Машрабни киши чолини
билмайдур,
Бу ердин бош олиб кетсам, мани йучлар кишим
борму? —
деб, Ш04 Машраб Андижон тарафига равона булдилар. Даре
лаби бирла борур эрдиларки, Балигчидан бир неча чиз*
лар келиб, чумулуб турур эрдилар. Ш04 Машраб аларни
кУРУб. чазил мутойиба чилдилар.Дизлар айдилар: «Эй де­
вона, нагма цилиб, газал Учунг. бизлар тамошо чидайлук».
—9—
nioj; Машраб: «Хуб бу’лур» деб, бу разални З'КУДИлар:
Бир боциб куз учидан танга кетурДи жон циз,
Айланиб, юз ^гуриб цилди юракни цон циз.
Кунда минг дард уцини отти бу хазин жонима,
Бирига айламади лабларидан дармон ^Из, —
деб Шо.у Машраб Балигчидин Андижон й£лига района булуб,
й^лда бу разални у^удилар:
Масти жоми ва\датам, жоно, сенга ман зор узум,
Шориби хамри аластам,’ouiufh дийдор узум...
- деб, Икц Машраб Андижонра бу талциннн айтиб кирдилар:
Мажнун ила кездим неча йил дашту биёбон,
Лайлини суроглаб юрдум бесару сомон.
Бу ранжи дилимни эшитиб ра>\м эта кургил,
Васлингни тилаб кимки менингдек сайга дайрой...
деб, Андижон бузругворларини заёрат ^илиб, Уш тарафга
равона б^луб, йулда бу разали мустазодни ^уб, замзама
цилдилар:
Э мо?^, нетай, иищинг ути айлади расво,
девона б^лубман,
Инну ути куяр жисмим ароснда на парво, *
парвона б^лубман.
Ул дамки ушал мо.\ юзин бир й^ли курдим,
ул хоби хаёлот,
Найранги рациб улди ва ё хукми худодир,
бегона булубман.
Машраб уолин сурголи оламда ними бор,
ким додига етгай,
й^цтур бу бузу? дилни сурор маарами доно,
вайрона булубман!
деб, Що,\ Машраб Ушга бориб, Тахтни заёрат ^илиб, Осаф
ибн Бирхиёни остоналарира келиб, бу муножатни уцудилар:
Тавофи остонангга гариби нотавон келдим,
Умид айлаб мадад сендин к^зимда хунфишон
келдим.
Умид айлаб висолингни, курарман деб жамолингни,
Басони булбули шайдо ба сад о.ху фигон
келдим... —
деб, Шох Машраб довондин ошдилар, манзил баманзил бо­
рур эрдилар. Хожамнинг остоналарига етдим деб димоглари
4OF булиб, бу разални уцудилар:
Эй менинг нозик нодолим, ёри жоним, ^айдасан,
Бу кунгил б^стонида рунча да^оним цайдасан?!
- ш~
Холимиз бе.\ад ёмондур келмасанг \олим с^раб.
Эй менинг хуш ме^рибон, ру\и равоним цайдасан?
деб Шох Машраб узларини шул соатда Кашгар вилоятида
курдилар. К,ошеар халцини . куриб, жунунлари зиёда б^либ,
маету беихтиёр бу газални уцидилар:
Дарго^ингга бир ожизи афгор келибман,
Арзи дилимни этмак учун зор келибман.
Йукдир илкимда сенга бир ту^фаи лойии;,
Жуз залла гунох, эл ичра хор келибман... —
деб Шо^ Машраб Офоц Хужам остоналарига бориб, бу му-
ножотни у^идилар: 7
Азалдан то абад дустлар, \амиша ох деб келдим,
Тилимда раббиял аъло, яна Алло?\ деб келдим,
Ки сан авлоди пайгамбар, отингдур Х,азрати Офок,,
Ки навмид цуймагойларким, улуг даргох деб
келдим.
Азалдан менга солди ушбу ^тни, эй мусулмонлар,
Анинг учун куёрман туну кун юз вох деб келдим.
^идоят кургузунг Офо1\ Хужам, пушту пано.\им сиз,
Адашган, йулда ^олганман, ман рариб₽а ро\ деб
келдим.
Кел, эй Машраб, ум,ид этгилки, афв этгай
гуно^ингни,
Хасан бирла Хусайним хурмати ул шох деб
келдим.
АЛК,ИССА, Машрабни бу уциган муножотлари Х^зрати
Офоц Х^жамга маълум булди. Айдилар: «Эй, суфийлар, .\еч
хабарла'рингиз борму, бир шурида^ол девона келиб, эшикда
йирлаб турубдур, шул бечоранни мунда олиб келинглар!»
Мулдо Боци Охунд бирла Мулла Соци Охунд чи^иб курдЯ-
ларки, бир йигит, эмди муйлаб сабз цилрон, ^авий .\айкал,
сэру побара\на, к^зларидин ут чициб турибдурки, мундор
t девонани .\еч киши курган эмасдур. Девбнани Хазратнинг
' олдига олиб кирдилар. Шох Машраб ^азрати подшо^им жа-
молларини куруб бу муножбтни ук;идилар:
Бо ^азрати ту гуям хар дам ба сад тавалло,
Инни заламту нафси фагфирланал хатоё...
Гар му сафид кардам дар охи фисцу исён.
Уз фазлинг ила, ё раб, и;илма бу цулни расво».
—11—
Бу муножотни ^азрати Офов; ХУжам эшитиб айдиларки:
«Эй, суфийлар девонани я^инроц келтурунглар!» Андин сунг
суфийлар икки цулларидин тутуб, Олиб келйб, ХазРа™мни
аё^ларига йи^итдилар. Дазратим Машрабни цулидин тутуб
айдиларки: «Эй девона, цайдин йелурсиз?» 1По\ Машраб
айдилар: «Намангондин келурман!» ^азратим айдилар:
«Хужа ^офиз Шерозиййинг газалларидин хеч бир байт бй-
лурмусан. Бизга бир газал баргсабз учун ^усанг!» дедилар.
Анда Шо\ Машраб «Хуб булур» деб, бу газални Уцудилар.
Онхо, ки хокро ба назар кимё кунанд,
Оё, бувад, ки гушаи чашм ба мо кунанд.
; Дардам ну^уфта ба^ зи табибони муддаий,
Шояд, ки аз хазонаи гайбаш даво кунанд.
Хззратим дулларини куториб, «Хай, бас, агар мундин
зиёда у^усанг, куюб кетарман!» дедилар. «Эмди уз уазалинг-
дин Уцигил», деб амр цйлдилар. Шо.\ Машраб айдилар:
Бугун Ма^думи Аъзам подшохим курголи келдим,
Итидек ocTOHHFa юзумни сурголн келдим.
Киёмат борго^ини тузар ул кун малоиклар,
Ки сен кимё наЗарсан, ман мисам, зар булголи *
келдим.
Сани бузруглигингни шу^рати оламни тутгондур,
Кулунг Машраб дуойи хайр ила ёд этголи келдим.
АЛ КИССА, Шо^ Машрабни бу уцугонлари ХазРатимга
хуш келиб, ишорат цилдцларки, яна у^угил. Шох Машраб
яна бу разални Удудилар:
Бузургу марди худо деб дуо тилаб келдим,
Валийи шернамо деб панох тилаб келдим.
Кулига ханжар рлиб, ул санам деди: «Бош бер!»
Камина бекасу ожиз ризо тилаб келдим.
Каландаринг яда Машраб йулингга бош дУюбон,
Бу остонага яна зиё тилаб келдим.
Бу суз Хззрзтимра хуш келиб, назари илтифотлари бир­
ла ^араб, цУлларини очиб; Машрабнинг хаКига дуойи хайр
цилиб, кифтига доцдилар. Эрса, бисмил булгой мургдек, бе-
ХУД булур йицилдилар. Шул соат подшохим Машрабни бо-
Энини тизларига олиб, ботинднн хабар олдилар. Эрса, Маш­
рабни дилини чирорига ёг цуюб, пилтасини тайёр цилиб,
равшан дилголи бир пири комил топмай юргон экан. Хазра-
тим гйдиларки: «Эй суфийлар, сизлар гувох булунгларки, бу
девонани отини Машраб цУйдум. «Оллоху акбар!» дедилар.
—12—
Андин сунг девоианинг оти Машраб демакликга шудрат
топти. Бошларини куториб, кузларини очиб, яна газал деди-
лар:
К$лум олинг, ё пирим, менда тодат долмади,
Иулга солинг. ё пирим, манда долат долмади.
Хазратингдин мен бугун дуо тилаб келибман,
Буйни синуд етимман, менда родат долмади.
Офод хужамким суюб, отинг Машраб дедилар,
Бусогангда улурман, менда дасрат долмади...
' АЛ^ИССА, ^азратим бу байтни эшиттилар, по дню дли к
дилиб айдиларки: «Эй Машраб, бизга хизматкор бул!» Маш­
раб туруб таъзим дилди. Уч йил Утун ташидилар. Яна уч
йил мешкда сув ташидилар. Бир йил остонада ёттилар. Бу
етти йилДа бир пустуй кийдилар, ёз булса чармини кийди-
дар, диш булса юнгини кияр эрдилар.
Эй биродарлар, кийибман бир кийимни етти йил,
Бас, машаддат тортмагунча лойиди дийдор эмас.
Ду бора Дазратдин илтифот курмадилар, кунгилларига,,
дард дилиб, узларйга айдиларки: «Эй Машраб, бу'даргодга
келганингга етти йил булди, пиринг бир йул Машраб деди,
яна бйр йул Машраб десалар, ишинг тамом булур эр ди, кел
эмДн, биргунод дилрил, ^удоййм таоло бегунодни сурмас
экан, шоядки гунод дилсам, гунодкорни сУрсалар керак. Ман
бир зннойи даром дилай, шоядки шу гунодим туфайли пи­
рим этсаларки: «Элтинглар, бу Машрабни осинглар!» деса­
лар, улсам армоним йуд эрди», деб шод Машраб бу газал
(мудаммас)ни Удудилар:
Ваъда дилди бир келай деб кузга уйду келмади,
Термулуб йулида долдим шУди бадху келмади,
Неча келди шум радиблар ул парирУ келмади,
Дардидин Улдим, вале дардимга дору келмади,
Мен ш Идиди ишд булдум датраи сув келмади!...
деб шод Машраб йиглаб, чарх уруб, симоъ дилиб туруб эр-
диларки, подшодига оби тадорат бергучи бир каннзаклари
бор эрди, ул канрзак раводдин бошини чидориб, нозу караш-
ма, бирла дедики:»«Эй Машраб, то етти йилдурки, сани доги
ишдинг мени сийнамра жой олибдур, бугун менинг бирла
бир ерда ултурмасанг, диёматда мени дУлум сани этокингда
булгой!» деди. Шод Машраб курдиларки, бир нозаннии мод
талъат жилва дилиб турубдур, анй «Уруб бедуд булдилар.
'2 - 1594 —13—
Яна хушларнга келиб дедиларки? «Эй, бор худое, мунингдек
офатижон баидаларннг ббр экая» деб, яна бехуд булуб
йидилднлар. Бу водеа ^зрати подшоднмга аён булди. Хи-
зил либос кийиб шамшири барадна бнрла р^барУ булдилар.
Шох Машраб Хазратаи кУруб бу разални Удудилар;
Девонадурман духтари султони ажамга,
То банда олдндаги зулфи санамга.
Ногод агар ичса эди бодани машъуд,
Хамдам булубон боргай эдук Макка дарамга.
Машъуд агар олса диличини баякбор,
Мея нола дилай ^азрати Эшон дашамга.
Эшон Офод Хужам айдилар: «Эй сУфийлар, Машрабни
тутунгларкн, андин буйи Мансури Халлож келадур!» СУфий- •
лар Машрабни тутуб борладилар. Шох Машраб Худойн
таолора нолалар дилиб айдики: «Эй, парвардигорим, эмди -
то тирикман, мунча таддидлаб сУрсалар, тонгла днёмат бул-
гонда узннг дози булуб, шул гудоднмни сургонингча дам
дийдорннгга туярман!» деди.
Бир гунодни уетнра юз минг надомат яхшаду®.
Юз туман ёзудларим бору пуш ай мои манда иуд!
Андин сунг Шох Машрабни подшодимни олдиларира
олиб келднлар. Шох Машраб Худой» таолора муножот хя­
либ айдиларки: «Эй поко парвардигоро, ададо, сомадо, маъ-
будо, агар сандин амр булмаса, б^ндаларинингнн аёрларига
бир тикон ^ам кнрмас, бас, бу карашмалар сеига маълум»
деб, бу разални Ухудилар:
Агар оширлирим айтсам куюб жону жадон Уртар,
Бу ишд сирин баён дилсам тади ул хонумон
Уртар.
Кишира ишд Утйдин зарраи етса булур гирён,
Булуб бесабру бетодат юрак багри чунон уртар...
АЛ^ИССА, Хазрати подшодим айдилар: «Эй Машраб,
мундор беадабликни деч ким дилрон эмас» десалар, ulox
Машраб бу байтни Удудулар.
Билдимки, отинг ХазРа™ Х°ДИЙИ музиллне,
Мадбули дидоят бУлайин деб гунод эттий.
Подшодим буюрдиларки: «Девонами босмйглар» деб.
Суфмйлар девонани бостилар. ХазРати Офод Хужам кисса-
ларидин мудрларини олиб утда ташдаб, дизитиб Машрабни
гардаиига бостилар. Авляёуллод каромат билан топтилар-
ШШр, одамдадаяяг шадеагганинг жойя банда гардрн тонурн-
Мадур, 5?шал томурнн топиб мухр босдялар. Х,азратямнн О-
тифотларнра Шох Машраб бу байтни ^цуднлар:
Бо хидоят дастгирам бош гумрох омадам,
Бар тавофи даргахат ямруз бегох омадам, —
(Хйдоят й^лига бошлаш билан Алимин тут,
Хузурингга гумрох сифатида келдим,
ж Дарго^ингни таэоф цилиш учун бева^т б^лса ^ам
келдим)
-деб Шох Машраб озурда хотир б^либ, дарго^дин магмуми
паришон аз$вол Ерканд тарафета равона булдилар. Бир. дам-
“ арини Ерканд вилоятида к^рдилар. Ерканд адли Маш-
кУрмоц^а орзуманд эдилар, пешвоз чихиб, к^рдиларки,
оташ нафас, жазб долатлиг, сочлари пятила-'
и дамармиа тушгон, оташи нищ жабхасндин
б турубдур. Ерканд хокими келиб зиёрат цилди.
' одамларга бехудлик руй берди. Ерканд охундларининг
^длари айдилар: «Эй, тацсир, Охунум, мундор банги
аидарни олдига пешвоз чикиб б^лурми? Тамоми аъзоси
очуЦ келодур!» Охунд айднлар: «Эй ёронлар, хато шиллинг-
лар, бориб знёрат цилинглар!» дедилар. «Бу хаёлни кунгш-
ларингиздин к$таринглар!» дедилар. «Авлиёликни бир ни-
ур>, дедилар. Еронлар келиб, мулоцот хилдилар.
’ А назар бйла кибри аиониятларинй
rap. Хаммалари софдил б^либ,
дебарахиа сайха тортнб, юрдилар, Шох
д бу изад (мухаммас) ни Уцидилар:
Урсат юзинг Улурман, танда тоцат холмади,
Мехрибоним цайдасан, жонда рохат холмади,
* Бало ёвди бошима, элда офат^олмади,
Чектим жафони акнун танда холат холмади,
Кездим ша^ру бйёбон, дилда дорат холмади... —1
Деб, шох Машраб шахарга кирдилар. Ерканд хокими кимхоб*
дин т^шак солиб, Машрабни туширдилар. Машраб т^шак
устига Ултуруб сийнб йубордилар.1 Х»ким айди: «Тршакни
снзни иЗзатннгиз деб солиб эрдук, нега сийдингиз? Шох
Машраб айдилар; «Мундор иззатга сиймох керакдур!» \о-
кимднн с^радиларкн:«Сан £зинг нимадин булронсан?» Хо­
кни айди: «ТуфрохднибУлгонман!» Машраб айдилар: «Андо?
б^лса сан $з вужудиигм сийорсанму?»...

1. Машраб »а!ри табам* дебжлият ордали шувдай делив к^рсата-


де. Аслвда эса увдай эшю. Кейпрод келаднгаи хакоятда бу ям айв
фбДЦМЩ
Шо^ Машраб «Олло^у акбар» деб чициб йулга района
булдилар.. К^аён борай деб андишманд булдилар. ^азрати
Али набиралари ^азрати Имоми Жаъфар Содиц Хутан ви-
лоятидадурлар, аларни зиёрат ^илголи Хутан ша^рига ра-
вона булдилар...
Шо.\ Машраб Хутанра кирдилар. Охунд (лар) келиб
пештоцни тубида ултуруб айтур эрдиларки: «Цаландар бул-
санг, шундог бул, мунингдек оташнафас цаландар ^аргиз кел-
ган эмасдур», деб уртуруб эрдилар, Шо^ Машраб пешто^-
нинг устидан шоша цилиб йибордилар. Охунд устига тушти.
Охунд дасторин фашини сйлтаб ташлаб, муллоларига айди­
ларки: «Каронглар, бу нечун иссир сувдурки, буйнимдин
о^адур?» Шогйрдлари куриб дедиларки: «Эй охунум, ушал
цаландардур, «чуш-чуш» деб сийиб турубдур!» Охунд айди­
лар.- «Тутунглар, бу бангини улт.урмак керак!» Шогирдлар
тутуб келдилар. Охунд айдилар: «Эй бантги, сен бизни ^ацо-
рот цилдинг, расули Худо нима дебдурлар?» Машраб айди­
лар: «К,ола аннабийу алай^ис-салом: «Уламоу уммати
каанбиё бани Исроил». Охунд айдилар: «Муйи билурсан,
нима учун бизни ^ацорат цилурсан?» Машраб айдики: «Узун-
гиз айтурсиэки, сув етти марта юмаланса, халол булур» Деб,
мани сийдугум пештоцдин тушгунча Ун етти юмаланди, бу
нечукдан з^аром булур?» Охунд Машрабнинг сузига офарин
цилдилар. Айдилар: «Эй цаландар, илми ^олдин хабаринг
бор экан».
Андин сунг Шо^ Машраб «Мушкоти тариф» дан бир-
икки масъала apoFa солди, айдики: «Эй Охунум, бухиборат-
ларни маъниси нимадур?» Охунд бирига жавоб бердилар.
Иккинчига сустроц, учинчига сукут цилиб, тамом шогирдла-
ри ожиз булдилар. Шул замон Охунднинг бир соли^ шогирд-
лари бор эрди, кузин юмуб кУрдики, бир тева чукуб ётиб-
дур. Ул айди: «Эй Охуну.м, иш цабо^ат булди, ^аландар ил­
ми ^олдин хабардор экан, дар^ол кУпуб маъзур тутунг!» деб
узр эттилар. Шох Машраб хам аларга узр айтиб, узлариНи
ошкоро цилиб, бу газални Удудилар:
Ерни куйида улган бормукин,'
Бир улуб икки тирилган бормукин?...
Охунд бу газални эшитиб, дедиларки: «Курни тилаги
икки кузидур, ^азратларира орзуманд эрдук», дедилар. Шо^
Машраб айдилар: «Эй Охунум, мен сизга дуо цилайки, сиз-
ни пушти камарингиздин булран фарзандларга Худованди
таоло илм ато ^илсун, ^иёматгача чирогингиз учмасун» деб,
дуо килиб. «Олло.\у акбар» дедилар.
-16-
Шох Машраб этган с^зларини йироч>а бнтиб ташлаб
1$яр эдилар, Охунуни шогирдлари айдилар: «Шох Машраб-
дин бир китоб цолса яхши булур эрди!»
Охунд айдилар:
а^сир подшохим, снздан бир китоб ёднома цолса,
дермиз!
Машраб айдилар:
— Охунум, китоб цолмагай дерман, агар мандин китоб
холса, ахли мухаббат харом б^лурлар, — деб китобларини
5?тца ташлаб, бу разални ^удилар:
Тамошо айламохха г^шйи бу анжуман келдим,
Хуруши булбули ш^ридадек суйи чаман келдим,,, —
деб, Шох Машраб Х^тан сахросига района буддилар. К^р-
диларки, бир де^цон Шох Машрабнинг разалларини аидин-
мундйн цармаб ухуб юрубдур. Машраб келиб турганидин
хабари й^х- Машраб \ам бориб, хайдаб цуйгон ерни буза-
8ерд|1. Дехкон куруб дедн:
+- Эй масхара жинни, мени еримни на учуй бузасан?
Шох Машраб айдилар:
Дея масхара жинни сандек б^лурмуки, мани имора-
тимнй бузуб турубсан?
Деэдон айди:
Иморатинг цайсидур?
Б ох Машраб айдилар:
г- $Хуб турган газалинг мани иморатнмдур, бузуб ^ций-
дурс.ан, бхир с^зум сандекларга холнб хор булгунча куйгани
бе^роцдур, — деб утра солмогларини боиси бу эрди.
АндИн «ху» деб района б^лдилар. Шул юрганларича уз-
ларинй Элада курдилар. Аммо Эланинг х°кими Кунтожи
эрди, а'ни бир хизи бор эрди Офох отлир. Ул щизнйнг юз ка-
низаГи бор эрди. Бир кун канизаклари бирла сайри сахро
Хилиб эрди. Ногох Шох Машраб рубару келди. Курдики,
Хизларнинг ичида бир циз келадур. Ани офтоб талъатидин
олам' мунаввар булубдур. Шох Машраб деди:
— Эй бор худое, мундор париэондни ^з.худратинг бир­
ла пайдо хилнбсан! — деб Шох Машраб хизнинг хошина ке­
либ, дедиларки: — Эй хиз, санинг мухаббатинг мани к^иг-
лумга жой олубдур! —- деб хизнинг йулини тусдилар. К^изоти-
нинг бошини тухтатиб, вазнрига дедики:
— Эй вазира, бу халандарни курдунгми, мен умрум
ичида мундор журъатлик халандарни курганим йух, сайга
■ Вазира айди:,
Эй малика, ажаб ^аландар экан!
Р^из айди:
— Эй цаландар, менга рост ошнк; булсанг, бошнмдаги
Утоиамга муносиб бир байт уцирил! — деди.
Ш<ц Машраб бу ба^тни Укудйлар:
Ер уторасин куруб, телба кунгул талпинадур,
Жон булини долбойидур бошидаги ^ар^араси! —
деб, ШоХ Машраб ^изни Узини шаънига ^ам бу разални Уци-
дилар:
Дилбар юзини кУргали девона келибдур,
Юз нозу карашма била жанона келибдур...
К^из айди:
— Эй цаландар, бурунги замонда Шайх Санъон деган
авлиё утган экан. Турт юз мудири бор экан. Бир тарсонинг
^нзига ошиц булуб, Уз динидин ёниб, бутпараст булубдур.
Эмди бу замонда сан манга оши^ булсанг, ман ^алмо^ бача-
дурман, дийнимга кирсанг, манга восил булурсан! — деди.
Машраб бу разални у^идилар:
Ломаконни ша^рида ошицни шайдо цилди ишк^
Анбиёву авлиёларни ^увайдо цилди ишц... —
деб, бу байтни Уцуб, цизга цараб дедилар:
— Эй тарсобача, сани сУзлатгану, мани бу ерларга кел-
тирган Худованди таолонинг Узидур, чора надур! — деб, бу
газални уцидилар:
Баоки тарсо куйида Шайх Санъон булмадим,
Да^ру жаннат куйдуруб, бир бутга майлон
булмадим,
Зийнати дунё ажойиб, бевафодур Машрабо '■
Тахту бахтнра миниб, бир дам Сулаймон
булмадим, —
деб, Шо^ Машраб айдилар.
— Эй паризод, эмди ман сайга ошиц булубман, лар
амрга буюрсанг, ^илмоцдин Узга чорам йуцдур!
К,из вазирага цараб дедики:
— Эй вазира, бу девонани уйга олиб боррил, ман цай.
тиб келиб сузга соламан! — деб, сайри са^рора района бул­
ди. '
Вазира Шо.\ Машрабни ^арамсарога элтти. Кечцурун
булгач, малика уч канизаги бирла девонани олдига келиб
дедики:
— Эй каландар, бу кеча май сани ме^мон >$иламан!
—18—
Машраб айди:
— Эй малика, мен таом емасман, манга бир коса сув
бергил! —деди.
К,из югуриб туриб, бир жом сув келтуруб девонага тут­
ти. Девона жомни шаънига бу газални ухудилар:
Ул жоми му^аббатни тутган манга жонондур,
Дог устига дог цуйгон бул сарви хиромондур.
Киз бу сузни эшитиб, завц цилди. Вазирага айтди?
— Эй вазира, девонани Кукшар яйлогима олиб борнил,
уч юз тева йил^имни боцсун!
Вазира «хуб булрай» деб Шо.\ Машрабни олиб, йулра ра­
йона булдилар. Боргунча бу мустазодни ухудилар:
Нозик бадано,сунъи худоваиди жа^онсан,
Эй офати даврон,
Зулфайни мусалсал, коши ёсан, на балосан,
Жон тахтира султон...
АЛКД1ССА, Шо.\ Машраб бу сузлар (ни) деб, неча ман-
зил йул юруб, Кукшир яйлоиира етиб келиб, ул биёбонни
шаънига бу мухаммасни у^идилар:
Ерни куйига ман бормо^ эдим,
ХаР неча жавру жафо курмо^ эдим,
Кона тулгон юрагим ёрмо^ эдим,
Ой санамни куйида юрмоц эдим,
Кокилини кузима сурмоц эдим...
АЛК>ИССА, Шо^ Машраб уч юз тевадан бир тева тутуб
миндилар. Уч йил ёмгир суви ва гиё^лар илдизини еб тева
бо^тилар. Шох Машрабни раразлари бу цизни иш^и эрмас
эрди, балки муддао бу эрдики, мундог нозанин дузах £тида
куймагай, деб афсусу надомат бирла айдиларки: «Шояд бу
мусулмон булуб, дожили жаннати анбарсиришт булса» деб,
уй йил риёзат тортиб, тева бо^тилар.
Андин сунг хабар Кунтожига еттики: «Худопарастдин
бир цаландар келиб, сизнинг кизингизра ошиц булуб, уч йил-
дирки, тева бо^адур».
Кунтожи буюрдики:
— Ул ^аландарни мунда олиб келинглар!
Икки киши келиб айдилар:
— Машраб келмадилар!
Кунтожи с^радики:
— Каландар нима дейдур?
Алар айдиларки:
— «Гангри» деб йигламоцдин узгасини англамадук, —
дедилар.
Вазир айди:
— Андог булса, ошикни келтурмоцга маъшуц керак, ци-
зингизни йиборинг, олиб келсун!
Кунтожи ^изига айди:
— Эй цизим, бориб ошикингни келтур, куройин! — деди.
Кдгз ^эига оро бериб, ранг-баранг либослар кийиб, му-
носиб канизаклари бирла района булди. Шо^ Машраб кур-
диларки, маъшуцалари келадур... Шо^ Машраб цизни шаъ-
нига бу газални уцидилар:
Бир боцишингга жумлаи жанона тасаддуц,
Ша^ло кузингга о^илу девона тасаддуц... —
деб Шох Машраб царасалар, маъшу^лари цизил либослар
кийибдур, анга бу газални уь;идилар.
То кийди цизил узини зебо цилайин деб,
Ут ёцди жа\он мулкина тавро ^илайин деб...
К,из деди:
— Эй девона, рост дединг, Худойинг бар^ац экан, аммо,
менинг дийнимга киррил, андин кейин ишц лофини уркил!
Ш(ц Машраб айдилар:
— Эй тарсо, сен мусулмон б^лгил! —- деб бу газални
уцудилар:
Ного^ курунуб дузима дилбар боца 1\олди,
Бурцаъ кутариб, цошини ул дам цоца 1\олди... —
деб Шох, Машраб тарсобачара деди:
— Айрилки, ло илох,а иллалло^у Му^аммадур Расулул-
ло\!
К,из айди:
— Эй девона, та^аммул цил, бир йиллиг ибодатимни
зое цилдинг, сен аввал зо^ирда мани дийнимга киргилки,
мунда бир тадбир бордур!
Девона курдики, цизни сузи бемаъни эмас, бир масла-
^ат бордур, деб бу байтни укудилар:
Май бихур, мас^аф бисузу оташ андар каъба зан
Сочини бутхона бошу мардумозори макун.
Ва каъба чи мерави, дилеро дарёб,
Бе^тар зи ^азор каъба бошад як дил!
(Май ич, иймонни куйдир, каъбага ут цуй,
Бутхонада сокин бул-майли бироц одамларга озор
берма!
-20--
Каъбага бориб нима циласан, бировнинг дилини
топ,
Мингта каъбани зиёрат ^илтандан битта дилни
овлаган яхширо^!)
деб тевадин ^зини ташлаб, цизни аёгини упти.
Киз айди:
— Эй Утаган, к^рдингму, мани дийнимга кирди!
(Пкц Машраб) бошини кутариб айди:
— Эй тарсозода, ^ар нима десант, цабул цилурман! —
деб бу газални Уцудилар:
Офати жоним — ул санам, ^оши ^аросини курунг
Икки юзига ч^лгонур зулфи сиёсини курунг...
Разали дигар:
Ёрни куйида мен жавлон ^илай,
Итларига цушулуб афгон цилай... —
деб Шо^ Машраб бошларини кутариб айдиларки:
— Эй тарсобача, хотиринг жамъ булсун, валлонки, ит
эгасира эркалик ^илгондек, санга тавозуъ килдим!
Киз отдин тушуб таклиф ^илди. Шо>; Машраб тевага
минйб, йулгд равона б^луб, боргунча бу газални укудилар:
Эй санам, иш^инг утида ман на ^илай, ^алмок;
эдим,
Мисли парвона бошингдин юз газ айланмо^ эдим.
Бу му^аббат даштида ман неча юрдум ой-у йил,
У цуруг нозинг била илкингни ь;айтармоц эдим...
Машрабо, умри Хутанда бу царо цонлар ютуб,
Юнусим батни самак улгонда ман цармоц эдим!
АЛКИССА, Шо^ Машраб к^рдиларки, Кунтожи уэини
тахтдин ташлаб, икки цалмо^ икки култугудин кутариб ту-
рур. Кунтожи ^ичцириб дедики:
— Эй хазиначи, хазинадан олтнн олиб кел!
Хазиначи бир табац олтун олиб келди. Кунтожи айди:
—- Эй девона, худоинг бар^ац ва дийнинг рост экан, та-
мом умрумни Худодин бехабарлик била уткорибдурман, бу
олтунни олиб, мани ^ацимга дуо ^ил, шояд, мусулмон бул-
райман!
Кунтожи калима арз цилиб, мусулмон булди. Айдики:
«Гуво^ б^лунглар, Ха3Рати Офо1$ Хужамни пир туттум, ша>^-
римни ниёз цилдим!»
Шох Машраб Кунтожи бйрла хотунига намоз таълим
бердилар ва нияти русл ёд бердилар. Машрабни нафаслари
таъсир Цйлиб, энагаларга айдики:
— Энагалар, ман цизимни Шох Машрабга ниёз цилдим!
— деди.
Энагалар хизни Машрабга хУштилаР- Кукширга ох уй
тикиб, киз андатаронбахо буркини эгри хуюб Улгургоч, Шох
Машрао бу разални ухудилар:
Кокулунгму анбардур, жон ичиДа жанон хиз,
Юзларингму ахтардур, ёкй мохи табон хиз...
...Шох Машрабда Хазратим берган К,УРЪОН бор эДй, ани
Хамойил хилиб юрур эрдилар. Бир хаРомзодани хаёли Маш-
рабга маълум булди. Шох Машраб Ухс0ЛУР деган ерга ке­
либ туртилар. Утун ййгиб, Ут ёхиб, утин устига ЧйХйб Улту-
руб1, бу разални Ухидилар:
Зохид, мани айб этма, гул юз ила дор Уртар,
Парвонани курдингму, хаР кеча чирог Уртар... —
деб шох Машраб ХаРаДилаР- Ул харомзодани кУрдилар,
айдилар: ' -
— Бери кел, хайта борурсан?
Ул харомзода айди:
Сизни ислом вилоятига борур эрмишсиз, деб эшнттим.
Хймрох булроли келдим, — деди.
Шох Машраб айдилар:
— Мунда чих!
Бу харомзода айди:
— Тахсир, куярман! — деди
Шох Машраб айдилар:
— Эй ноинсоф, сани гаразинг менинг Куръонимда ^рдй,
мунда кел, умид бирла келибсен, ХУРУХ ёнмагил! — деб
Утуи устидан тушуб К,уръонларини бердилар. Айдилар:
— ХаР кимга ушбу сирни ошкор хилмагзйсан! — деб
йулга равона булуб, бу мухаммаснй Ухудилар:
Дилрабо, хуснунгни кургон бормукин,
КУрмайин, хасратда улгон бормукин,
Хасрату дардида сулгон бормукин, г
Васлйга етмойин улгон бормукин,
Рам била хзсратга тулгон бормукин?!...
1. Оловда куймасляк жуда куп утмиш суфийларида мавжуд булган.
Хозир хам буйдайлар куп. Узимизда Мирзакарим Норбеков ва увиаг
шогирдлари олов устида зорадилар.
АЛКДССА, Шо^ Машраб бу му^аммасни ^цуб, ареола-
рига ^арасалар, ^амро^лари озуц куториб келадилар. С^ро-
дилар:
—- Кутарганинг нимадур?
— Талцон, йул узогдур, тушасиз етиб б^лмас! — деди­
лар.
Шо^ Машраб:
— Эй бетаваккуллар, ша^арда берган Худо ч^лда бер-
масму, ташланглар! — дедилар.
Хамро^лари ночор булуб ташладилар. Уч кунгача оч
юрудилар, охирул амр, очлирдин йшуилдилар. Шох Машраб
табассум цилиб дедилар:
—- Эй биродарлар, Он ^азратиим дебдурлар: «Ар-рафиц
суммах тарик». Ман сизларра халво цилиб берай деб айди­
лар.
Хамро^лари эшитиб, цупуб ултурдилар. Бир-бирларига
айтур эрдилар. «Мундор гор ичида 1\азон й$д, ширни йуд, eF
бирла ^тун flyiy бу каромат эмасму? Мундин еган киши ал-
батта пири комил булур. ^азратим билиб бизни Машрабра
1$шуб эканлар», деб ултуруб эрдиларки, Машраб бир rjwa-
га бориб, косани ичига бир нимарса солиб, олиб келиб, ^ам-
ро^ларига туттидар: Дедиларки:
— Бу яхши халво турур, хуб тановул дилинглар!
ХамрО^лари гумон дилдиларки, Машраб жинни, девона-
дур, бизларни тушаларимизни йулда ташлатиб, «ша^арда
берган Худо ч^лда ^ам берадур» деб эрди. Энди уч кундин
бери очликдин ^алок булуримизга куэи етиб, бизларра бав-
лу ройит1 дилиб, олиб келиб тутти ухшайдур, деб харгиз
емот^ца рагбатлари булмадиЗ. «Агар ушбуни еб авлиё була-
дургон булсак, андор авлиёлигдин кечдук, эмди бизга рух-
сат беринг, ХазРатимга дайтиб борайлик», — дедилар.
Булар аросидин бир йигит туриб.
— Таксир, сиздин ижозат б^лса, ман йийдурман! — де­
ди.
—• Боракалло, эй ^рлум, кузингни юмуб бир лудма ол-
рил! — дедилар. Бу йигит к^зини юмуб бир луцма олди.
Машраб айдилар:
1. Бав.ту гойит — сийдик ва адлат.
2. Машраб синаш мацсадида шундай киляб курсатглн.
-23-
— КУзингни оч!
йигит кузини очиб, курднки, бир калла 1\анд олиб, орэн-
га солди, асалдин шириироц, ютуб, шулзамон мардони Ху-
додин булди ва ах,ли динлардин булуб, камолат ^осил цилди.
Бу саккиз KHWHFa Машрабиинг ^абОбн ямой нимарса куру-
ну!б, навмид булуб, цолдилар, Шох. Машраб йУлга равона
булиб, муни дедилар:
Зулфини савдосидин кунглум паришондур бугун,
Жон висолин топмайин ер бирла яксондур бугун...—
деб ПЩ Машраб юрганларича узларини Модуда кУрдилар.
Шул замон цирризлар ядочи деб тутуб олдилар. Х,аР цайси
бир киши бошига бир богдин ка,миш йигиб, Машрабни ца-
миш устига чицориб, атрофидин ут цуйдилар. \арчанд ша-
мол ^илдилар ут ёнмади. К^ирризлар бу кароматни^ куруб
йиглаб иушаймон булдилар. Машрабни аётларига йицилиб
узр эттилар. Анда Машраб муни деди: ,
Камиш отита Миниб «чу» десам юрумайдур,
Зоти ёмон тала нокас мардини танимайдур,
Куй-цуйлашиб, пудошиб цуйдилар нор утини,
К,аторлашиб пуфлашиб цамиши ёнмайдур,
Келибон утца хитоб: «ошицими куйдирма!»,
Ошици куйгонй кубдур, халк они билмайдур.
АЛ КИССА, Шо\ МаШраб айдилар:
— Эй циргизлар, ^аёл цилмангларки, бу девонани куй-
дирамиз, деб. Мени аслим куйгандур, аммо сувратим юруб-
дур! — деб девона дарразаб булуб, дуо ^илдиларки: «Эй
ило^и, бу жамоаи циргизни булдум деганда бузгайсан!»
Холо эрдона деган бир уруц циргизта Машрабиинг дуои
бадлари етгандур.
Андин сунг шу юрганларича узларини Тахтда< кУруб,
бир кеча анда туруб, зиёрат цилиб, бу муножатни у^удилар:
Зиёрат цилроли келдим, аё Тахти Сулаймоним,
Ки тобднм Осаф ибни Бирхиёдек ибни ^ок;оним! —-
деб Машраб Андижон йулига равона булдилар. Бир ла\зада
Узларини Андижонда кУрдилар. Сару побара\на кучаларда
бу тал^инни уцуб юрур эрдилар:
Кеча базмингдин йиро^ иш1\ а.\ли чандон йиглади,
Куйди ^ам парвонаву шамъи шабистон йирлади...-
деб Машраб Намангон йулита равона булдилар. Бир ла^за
ултуруб узларига дедиларки: «Эй Машраб, сани кетганинг-
1, Тахтда — Тахти Сулаймон деган тоити жон,

ra ун саккиз йил б$/либдур. Аввал хабар олгилки, аноуг бор-
му ё йу^му?» деб охиста келиб, эшикдан ^арадиларки, чи-
poF ёниб турубдур. Аноларини сочлари о^ариб, фарзанд фи-
роцида йирлаб, кузлари кур булубдур, ^улоц солдиларки,
анолари Худоий таолога муножот килиб йирлаб, ултурубдур,
Дейдурлар: «Эй парвардигор, ун саккиз йилдан бери мени
боламни назарймдин гойиб цилдинг! Худовандо, тирикли-
гимда ушал жигаримни гушаси девона боламни манга к^р-
сатгил! Андин сунг берган амонатингни олсанг розидурман!»
деб зор-зор йиглайдур. Шох Машраб келганидин бехабар
эрди. Машраб узларини маълум ^илиб, хозир булишларига
бу газални ^цудилар:
Сахарлар тулгониб, тулго^да топган бир боланг
келди
Юзи оцу ^изил гулдек шахи ди карбалонг келди
Анодек ме\рибон ^айда, атодек рамгузор цайда,
Алардек ич куёр цайда, гариб углон боланг келди.
Бу Машрабни дуосини, худое, ноумид этма,
Кузи ёшли, дили рамлиг, бу саррайган боланг
келди.
Анолари эшитиб:
— Вой болам! — деб бе\уд булиб йи^илдидар. Бир
дамдин с^нг узларига келиб, бошларини кутариб. фарзанди-
нинг иштиё^идин бу байтни уцудилар.
Умид бирла куториб, катта цилрон болам келди,
Ша^идларни цаторига олиб узин болам келди
Гариб мунглуг анонгман, менга \ам сен бир дуо
айла,
Жигарлар ^ртатибон, чарх уруб дайди болам
келди.
К^зунгдин ^ргилойин, жон болам, цай ерда
Эрдинг сен,
Ки ишц J/THFa уртанган ушал рамлиг болам
келди! —
деб Шох. Машраб анолари .хасида бу байтни у|\удилар:
Гамида русса ютуб, вой аном, адо б^лдунг,
Болам, болам дединг, fhm билан адо булдунг!
Сингиллари эшитиб, бу байтни у^удилар:
Худора шукр айтаманким, гариб бекас эдим,
Эмикдошим, жигарим гушаси эсон келди!
-25-
Шох Машраб \ам сингиллари ^а^ида бу байтни ^ХУДУ"
лар:
Ки сен заиф дилу нотавон синглимсан,
К^зингни очгилу KypFH/i рариб аконг келди, •-
Цариндошим, жигарим, хулдошим, эмухдошим,
Б^тум-бурум б^шошиб, бандидин жудонг келди.
Фирон цилай яна, дустлар, фалакни жавридин,
Фалакни гардинидин чуррулуб аконг келди!...
Оналари айди:
— Болам, эшикни очцусини тополмай турубдурман, ул
эшикни ёругидин этогингни узатрил. кузумга суртай! — де­
дилар.
Шох Машраб жандалариии этокини узаттилар. Оналари
олиб, к^зларига суртуб, бу муножотни укудилар:
Худовандо, улур зотинг, еифотинг кибриё хаццн,
Хабибинг Мустафову чор ёри босафо \акци...
Мани бечораву саргаштани овора холига,
Иноят цил Хасан бирла ХУсайни Карбало хаккн...
Хазин кунглимни шод эткил, курар кузни кушод
эткил,
Ки т^цсон тухкиз отингу еифотинг кибриё хацк,и...
Дархол кузлари очилиб, бийно булди. Машраб шукрлар
Хилиб, бу муножотни укудилар:
Мани ёзухларим бехад, нечук цилгойман, эй Оллох,
Санга айтурга йуцдур тил, нечук цилгойман,
эй Оллох?!
Бу муножотни ухуб дедиларки:
— Эй бор худое, фарзандим к^зини ёши хурматидин
кузумга ёрухлик бер! — деб жандани этокини кузика суртти.
Шул соат к^зи равшан булди. Ташцори чихиб, Машрабдин
уч марта айланиб: «Эй болам, сандин розидурман!» деб,
Худойи таолога муножат хилиб айдики: «Эй бор худое,
эмди амонат жонни ол, сайга тобшурдим, Аллоху акбар!»
деб жон бахах таслим хилди...
Машраб аноларини такфин ва тажхиз хилиб, дафн хил-
дилар. Хамширалари аноларига бу марсияни ^хУДИлар:
Дариго, дунёдин утти жамиъи беку султонлар,
Харо ерга нихон булди хама кокил паришонлар.
Не мардонлар фано б^лди, бу дунёдин
мусулмонлар,
Харо ер остита кирди хама хон бирла хохонлар,
-20 •
Ганиматдур, биродарлар, ки бизга ушбу
давронлар!
Ажал боди ба^ори охир хазон килди,
КУнгулни булбули ушбу аламлардин фигон цилди,
Жамиъи а^ли оламни куруб багрини цон килди,
Не одамларни, дустлар, бу улум бехонумон килди,
Ажални дастидан кеч ким кутулмас,
эй мусулмонлар!...
Яна Шо.\ Машраб мухаммасни укудилар:
Нечук айлай, аё дУстлар, ки жонимдин айрилдим,
Тириклик боиси ул муниси жонимдин айрилдим,
Ушал наврастаи гулбарги хандонимдин айрилдим,
Булбулман, булбули шайдо гулистонимдин
айрилдим,
Асолат бирла \оцон ибни хоцонимдин айрилдим!
Дариго, ул кади боло, дариро, сарви аръардек,
Дариго, ул хати зебо, дариго, сунбули тардек,
Ки охир айладинг бу жумлани куйган царо ердек,
Каро ер остида ётти ушандог нозпарвардек,
Жа^он майдонида Рустами Достонимдин
айрилдим!...
Му^аммас
Эй сафобахши ба^орим, бустоним цайдасан,
Нури дийдам, мушфицим, ороми жоним кайдасан.
Эй тириклик боиси, сарви равоним ^айдасаа,
Ялгуз уйларда ётурсан, мекрибоним кайдасан,
Болидам, Маккам, Мадинам, ме^рибоним
кайдасан?!
АЛКИССА, Шок Машраб оналарининг ^абрида киРК
кун тиловати КУРЪОП килиб, андин сунг бир кеча ётиб, исти-
хора килиб, кУрдиларки, Бухорода — мадрасаи Кукалдошда
Мавловий Шариф етти туман кишига даре айтурлар. Шул
бузургни зиёрат килмоКни ихтиёр килдилар. Бозор бошига
келиб, шури фигон килиб, бир неча газал укудилар:
Ишк Утига урнатиб, девона булган Узгинам,
Куя-куя кул б^луб, утдек туташган узгинам,
Ошики дийдорман, эй ёр билмассан магар,
Мансури Халлождек дорга осилган узгинам...
Газали дигар
Нолаву о^им била дузахни куйдурсам керак,
Кам бехишту жаннати маъвони куйдурсам керак.
-•27- ... ........
Кудрати бирла яратти Ойу Кунни биру бор,
, Ут солиб етти фалак даврини куйдурсам керак...
М у^аммас
Кургали хусни жамолингни гирифтор улмйшам,
Фурцатингдин ^ажр аро ^ар кеча бедор улмйшам.
Ул царо зулфунг тори буйнимга зуннор улмйшам,
Иштиё^и ёрдин Мансури бар дор улмйшам,
Thfh зулмингдин жонимга бир ситамкор
улмйшам... —
деб Бордон цуртонга чи^иб, атрофи жавонибга наззора ци-
либ, Бухоро тарафига района булдилар. Зероки Мавлоно
Шарифни иштиё^лари Машрабни бецарор цилди. Девона
Бухоро бормотни муцаррар ^илдилар. Айдилар:
— Сармаст, мани эшакимни эгарлаб кел!
Сармаст бориб, эгарлаб келди. Шо\ Машраб эшаклари-
га мнниб, парвардигори оламга муножот ^илиб, зор-зор йир-
лаб турдилар. Тамоми халц афсуси надомат ^илдилар. Де­
вона цулларига сетор олиб, йулга равона булиб бу газални
учудилар:
Дунё сарига бир келибон гамзада кеттим,
Бир ла^за дам олмай турубон ла^зада кеттим...
АЛК,ИССА, Машраб Намангондин чи^иб шул юрганла-
рича Хужаид ша^рига дохил булдилар. Ушал вацт Хужанд-
га О^бутабий ^оким эрди. Шо^ Машраб кукнорхонага туш-
тилар. Хужанд ша^рига шу^рат булдики, Хужам подшо^-
ни Машраб деган бир муриди келибдур, деб. Улуру кичик
тамоми Х$жанд хал^и Машрабни кургали келдилар. Кур-
диларки, бир цаландари цавий ^айкал, цизил юзлук, ша>ую
чашм, пайваста абру, чочлари патила-патила, гирди камари-
ра тушган, му^аббатни майига рар^ булгой, итларини буй-
нида олтун ^ал^а урурлуц. Х,алойли^ Машрабни бу холда
куруб, ^айрон цолдилар.
Шул соат Окбутабийга хабар еттики, Машраб деган бир
девона ^аландар келибдур, авлиёйи тахти ^абобий эрмиш,
^ар ким анта ихлос ^илса, ушал ихлос ^илгон одамга носа­
зо сузлар айтур эмиш, деб. О^бутабий: «Машрабни айтиб
кел», деб бир кишини йиборди. Шо^ Машраб сетор бирла бу
разални тараннум цилиб ултуруб эдилар:
Эйки сан ошиц булубсан, мосуводин кеч сано
Бу сузимни эшитиб, узингни утца ур сано... —
—28—
деб Шо.\ Машраб ултуруб эдилар, бир киши келиб дедики:
— Эй девона, сизни Оцбутабек чорлайдур!
Шо^ Машраб айдилар:
— О^бутанг кимдур? Номаъ^ул суз дема! — деб, сетор-
ларини ерга урдилар, парча-парча булди. Ултургон халойиц
муни куруб, туруб тарцашиб кеттилар. Андин сунг сеторни
тузатиб, яна бир ₽азал уцудилар:
Сеторим торига жон риштасидин тор эшиб олсам,
Аниким ноласидии бевафони кунглини олсам...
АЛКИ'ССА, Ок'бутабийнинг ниборган кишиюи келиб де­
дики:
— Ул ^аландар сизга носазо суз айтур!
Оцб^табий дедики:
— ^\ар ким анга ихлос ^илса, носазо сузларни айтур
эмиш, деб эшитиб эрдим. Рост экан. Мандин лозимдурки,
;узум бориб курсам! — деб, бир семиз цуй, бир туцциз нон.
бир машру^ жома устига г^уюб, олиб бордилар. Оцбутабий
дар^ол отдин тушуб, салом цилйб турди.
Машраб айди:
— Эй О^бута, шул ишни аввалдин ^илсанг булмас эрди-
му?! Эмди менга баргсабз олиб келдинг, мандин ^ам бормак
лозим булди! — деб цу'й бирлан нонни кукнорхонага берди-
лар. Т^нни ^злари кийиб, О^бутабийнинг урдасига района
булдилар. Хал°йиК Аам орцаларидин эргашиб, юрдилар. Оц-
бутабий узидин илгари киши йибориб, етти цабат тушакни
заррин солдурди. Андин сунг Шох, Машраб келиб, т^шак
устига ётиб, сийиб юбордилар. Бу холим О^бутабий куруб
дедики;
— Эй та^сир, бу тушакларни сизни иззатингиз учун со-
либ эрдук, муни устига сийдунгиз?
Шо\ Машраб айдилар,
— MyiHflOF иззатга сиймо1\ ,керак! Тушакка сиймай санга
сияйму?!
Оцбутабий деди;
— Бу нима деганингиз!?
Машраб деди:
— Эй Оцбутабий, сени аслинг нимадин офарида булгон!
О^б^табий айди:
— Туфроцдин офарида булгон! — деди.
—29—
Шох Машраб деля:
- Андог булса, сан уз вужудингга сиярмусан?
Андин сунг Оцбутабийнинг ихлоси цавий б^луб: «Мурид
булай» деди. Шоц Машраб илтифотга олиб, бу газални Уцу-
дилар:
Ишц мазцабида тоцату тацво чидаёлмас,
Тасбицу сано, зуцду ибодат чидаёлмас...
Газали дигар
Дилбари хуш адойи ман, мунча чучук булурмисан,
Омада дар канори ман бир даме Ултурурмусан?...
Байт
1^айси кишини сан каби гулизори бор,
1^айси чаманни гул уза тири мижжангча хори бор?...
АЛ^ИССА, Що\ Машраб б.у газални Уцуб, Тошканд
шацрига кириб бордилар, курдиларки, бир хожа туйи
олий цилибдур. Бир майдонга цалин гиламлар солибдур.
Туцциз цат кимхоб тушаклар солибдур. Охунди Аълам учуй
жой ораста цилибдур. Машраб шул келганларича Охунди
Аъламнинг урунларига чицнб, ётиб сийиб цуйдилар. )^ожа
курдики, бир девона мает илмн цолдин хабардор экан, деб
хожа айди:
— Дацл цилмагангизлар!
Ул тушакни олиб, узга тушацни солдилар. Оз фурсатдин
сунг Тошканд халци келдилар. Шоц Машраб дарцол урун-
ларидин цУпуб, пойгоцга тушуб турдилар. ^амма халойицца
жой курсатиб турдилар. Тошканд халци куруб, хайрон цол-
дигларки, девона бизларнн цеч курмай, улуг-кичикни билиб
Урнига утцузди. Шоц Машраб аларга цараб, бу байтни уцу-
дилар:
Билмадим мен шу шацарни шайхи-ю муллоси ким,
Бул киши ким, бул КИШИ КИМ, бул КИШИ КИМ,
буси ким!
Бу муцтамил суз Тошканд ацлига андак гарон келиб,
бир-бирларига цараб дедиларки:
— Бу цаландар бизларни цацорат цилди!
Анда Охунди Аълам айдилар:
— Эй цалойиц, бу девонанинг сузи беихгиёр муцтамил
тушти, яъни булар киму, булар кимдур, деб сУрайдур!
Бир лаганда ошу туцциз нон ва бир цуйни тушини устига
цУюб, келтируб, олдига цуйдилар. Бир-икки луцма еб, болик-
ларнга берднлар. Охунди Лълам бирла муллолар разалхон-
лир б^лса деб орзу ^илдилар. Шо.^ Машраб сеторларини
цулларига олиб,.бу газални уцудилар:
\еч кима маълум эмас \оли паришоним мани,
Осмонни шора Ц.ИЛДИ охи афгоним мани...
Разали дигар
К,арори,м йуц кунгилда ла\заи девона Машрабман,
К,уюндек >^усни шамъин айланиб парвона
Машрабман...
Разали дигар
Чиксам к^чага шохсуворим келадур,
Гул рунчасидек лола узорим келадур...
Разали дигар
Гулгун май ичиб лола узорим келадур,
\ар ён тараниб кузи хуморим келадур...
С^нг Шо.\ Машраб ху деб Туркистон тарафига ^араб ра-
вон булуб боргунча йулда бу газални уцудилар:
Эй санам, ^ажринг утида сийна бирён булруси,
К^рмасам хар дам юзунгни юрогим кон б^лгуси...
АЛЬ^ИССА, бу муножотни уцуб Туркистонга кирдилар.
Шул келганларича бориб, ^азрати Султонни мар^адларига
миндилар. ^азрати Султон Шо^ Машрабни к^ториб ташла-
дилар. Яна миндилар ва дедиларки;
— Эй бузругвор, бардошт цилинг, мам медмондурман!
Андин с^нг Туркистон а^ли бу ^олдин хабар топиб кел-
дилар. ^арасалар, бир ^аландари ь^авий \айкал, сурхина
р^й, ша^ло чашм, пайваста абру, сочлари фатила-фатила,
гирди камарига тушган, му^аббат бодасира рарк, булган.
Халойиц Шо^ Машрабни бу ^олда куруб, дайрой цолдилар.
Андин сунг ^аммалари келиб, Шо.\ Машрабни зиёрат цилиб,
^лларини газларига суртобердилар. Андин сунг Туркистон
а^ли: «Бу авлиё эмасму?» деб, улуг-кичик ^аммалари ихлос-
ларин ^аддин зиёда килдилар. Икц Машраб айдилар:
— Эмди бунда тургудек булмадим! — деб Тошканд шау
рира ^араб равон булдилар. Ша^арга киргуяча бу газални
^цудилар:
Эй дустлар адо булдум, ул кузи хуморимга,
Жонимни фидо айлай келса бу нигоримга
Мустазод
Бу хаста вужудимни мани уртади бир йул,
Ул рунчаи хандон,
Ул гул юзин иин^ида май вола чу булбул,
Ул зулфи паришон...
деб Шо.\ Машрабнинг яна Тошкандга келганлармни Оцбута-
бий англаб деди:
— Эй вазир, билгилки, мани кунглум Шок Машрабга
мойил булубдур! — деб, вазирга бир йУрга от бериб, йулга
район цилди. Муддаоси шулки, Машрабни мунда олдуруб
келиб, мурид булморчи. О^бутабий одам йиборганини анг­
лаб: «Бул ер кам булмади!» деб, ^ужанд тарафига района
булдилар. Йулда боргунча бу разални уцудилар:
Худони шавцида йиглаб узум овора Машрабман,
КУзи ёшлур, кади хамлиг, вале садпора
Машрабман...
АДЩИССА, Шок Машраб Хужанддин чициб, Маккага
радона булдилар. Дарёйи Шурга еттилар. Аммо дарёи шур-
ни лабида бир ша\ар бор эрди, ул шацарнинг отини Банди-
Суврат дер эрдилар. Банди Сувратни маъниси шу булур-
ким, кар кишикнм Бунди Сувратга кирса, ани чикмоги йУк
эрди. Ани дарвозасида бир кизни сувратйни тортиб кУюб-
дурлар. ХаР ким ул шакарга кирса, шул сувратра гирифтор
булуб, чицолмас эрди. Агар савдогарлар борсалар, савдо-
ларинй шакарнинг ташида цилур эрдилар. Шок Машраб
Банди Сувратра киргунча бу разални укудйлар.
Шокиди салтанат манам, воизи минбар омадам,
Хизру Масики дамбадам, Марями Асф'ар
омадам... —
деб Шок Машраб бу муножотни укуб, Банди Сувратра ки-
риб чицтилар. Андин кейин Шок Машраб Маккага равон
булдилар. Неча манзил йул юруб, дарёи Шурга еттилар.
Курдиларким, кемага етти-саккиз минг савдогар кирибдур-
лар. Шок Машраб курдиларким, бир каландари гайри му-
Каррар кеманинг устида бутларини мингаштириб ултуруб-
дур. Ул кам Шок Машрабни куруб кайр°н цолди. «Ман
мулки Эронда юруб мундог каландарни курганнм йУк» деб.
Шок Машраб цошларига келди:
— Эй цаландар, отингиз нимадур? — деб суради.
Анта айдилар:
— Отим Машрабдур!
Яна каландар сУради:
— Машрабйинг маъниси нима булур?
Шок Машраб айдилар:
— Кар киши манга рафик булса, ман анга рифокат ки-
лурман, кар Козонга туигсам кайнайдурман, анинг учун отим
Машраб кУйдум! — дедилар.
-32-
Машраб \ам халандарнинг отини сурдилар. Ул ^алан-
дар айди:
— Отнм ГГонсадмани — деди.
Машраб бу газални ^цудилар:
Гуфт шайтон як мане афтод тавци лаънаташ,
' Вой бар он кас, ;ки бошад номи у понсад мани!
(Шайтон бир марта «мен» деб буйнига тавцу
лаънат осилди,
Понсадман, яъни номи «беш юз мен» б^лган
киш и ни иг холига войлар б^лсин»)
АЛКИССА, Шох Машраб бу байтни Ухуб, Маккана
бормай цайттилар. Шох Машрабни эргашиб борган мудир-
лари айдиларким:
— Бизлар Кошиардин, . Ерканддин эргашиб келиб.
Маккани тавоф хилмай цайтармизму? — деб афсус хилди-
лар ва: — Бизларни махрум ёндурдингиз! - дедилар. Эрса
Шох Машраб бу газални ухудилар:
Бу тану хокинию ру\и равонни на цилай?
Булмаса хошимда жоннон бу жахонни на хилай?...
Ерсиз хам бодасиз Маккага бормоц на керак,
Иброхимдин холгон ул эски дуконни на хилай?
Разали дигар
На хожат хажжи акбар KouiFap узра мазоримбор,
Зиёйи чашмима хоки даридин сурмазорим бор... —
деб Шох Машраб айдилар:
— Эй боликларим, икки хулимни аросига бохинг! —
дедилар.
Боликлар бохсалар Макка икки хулларини аросида жил-
ва бериб турубдур. Машраб Маккаи муаззаманинг шанига
бу газални ухудулар:
К,илди манга бир жилва ногах боха холдим,
Ул жилвага дунё била динни сота холдим...
Машраб й^лида волаву хайрон юрур эрдим,
Ул каъбаи махсудни кургач ёна холдим! —
деб андин cj/нг Шох Машраб боликлари бирла Каъбаи ша*
рифни зиёрат хилиб, Киндистон тарафига хараб равон бул-
дилар Англадиларким, Х,ужам Подшох сохибхирон Хинд-
истонра келибдурлар, дёб. Андин кейин Шох Машраб хулла-
рини орхаларига боглаб, аррамчини бир учини Узларини
буйниларига боглаб ва бир учини итларини буйнига боглаб,
Хужам Подшох сохибхироини хизматларира равона булуб,
борурда бу мухаммасни ухудилар:
-33-
Эй санам, гул-гул ёниб, май ичиб рахшонмусан,
Барц уродур гул юзунг, э^ай-дай мохи тобонмусан,
Хуш келиб бергил жавобим жонмусан, жононмусан,
Оллсц, оллох, тоза кунглум тахтига султонмусан,
Шишам жонймга тушган бир пари жавлонмусан?!...
(Газали дигар)
Сани курдум, ^ама элни унутдум,
Жа^он лаззатидин кунглум совутдим...
Эрур Машрабга иш^инг жовидони,
Кечани ишк; ила кундек ёрутдим!
АЛ^ИССА, Шо^ Машрабнинг Хиндистонга келганнни
Абулгозихон англади. Фаргона заминдин бир цаландар ке-
либдур, ажаб оташ нафас, тахти цабобий эрмиш деб, ^алан-
дарга киши йиборди. Йнборган кишиси келиб дедики:
— Эй Машраб, сени подшсц чорлайдур! — деган он:
— Абулгозинг ким? деди.
Бул сузни ул киши келиб, Абулгозихонга маълум цил-
ди. Абулгозихон даргазаб булуб, дедики:
— Эй уламо, вой умаролар, ман авлоди Амир Темур
булсам, подтоки исломни номаъцул этган кишини на ^ил-
мод керакдур?
Уламолар айдиларки:
— Мундог кишини фил олдига ташламо^ керакдур! —
,дедилар.
Подшгц айдики:
— Халойик; жамъ булсунлар!
Хамма халойиц жамъ булдилар. Шо^ Машрабни олду-
руб келдилар. Анда Хужам Подшох со^ибцирон мар^амат
цилиб дедилар:
— Машраб бизнинг шеримиз^ турур, анга >^еч фил тенг
келмас! — дедилар.
Абдулгозихоннинг бир фили мадмуди бор эрди, подшо^
шу филни олйб келсунлар, деб буюрди. Анда етти саккиз
^инду цулида темир чангал бирла олиб келдилар. Шо^ Маш­
раб «Олло^у акбар!» деб филни тумшу^ига бир тептилар.
Фил шул цоч^онича кочиб, Шо.\ Машрабга э^аргиз рУбару
келмади. Шох, Машрабни бутлари о^саб, бу газални уцуди-
лар:
Аз пой задан аст банди шикает,
Дар мулки Хинд Темурланги вилоятем!...
(Тепиш билан оёк банди синди,
Хинд юртида вилоят Темурланги (Чулон
Темур) миз.
--34-
Аидин цейин полигон бу \олни куруб, ^айрон булуб. Шох,
Машрабни-урдасига олиб борди, Шб^ Машрабга етти сапир
олтун ниёз цуйди ва дедики:
— Мандин сизга беадаблик утти, аммо мен сизни тани-
ганим йуц! — деб куб узрлар ^илиб йиглади. Анда Шо^
Машраб бу байтни у^удилар:
Гулшани 6of apo бугун булбули хущ хабар узум,
Бир бути бебадал учун ошпри дарбадар узум... —
деб Шо\ Машраб бу разални у куб, олтунни пушти по уруб,
торож ^илдилар.
Абулрозихоннинг бир Сиёупуш деган душмани бор эрди.
Мудом уруш цилур эрди. Абулрозихоннинг бир урЛИ бор
эрди, бисер ба^одир эрди. ХаР вацтки урушца кирса, то уцу
доруси адо булмай, маъракаи майдондин чицмас эрди. Под­
шор углини Kj/ргунча юраги цои булур эди. Ушал. урулни
Машрабнинг олдиларига олиб келди ва айди:
— Бу руломбачангиз хар вацт разотга кирса, то кургу-
нимча тоцатим цолмайдур. \азратингиздан табаррукона дуо
умид циламиз!
Шоу Машраб айдилар:
— Андо? булса, бир kofo.3 била бир довот ^алам олиб
келинглар!
Олиб келдилар. Шоу Машраб уч мартаба «Машраб,
Машраб, Машраб», деб бнтнб ц^йдилар. Подшоу цулига
олиб царасаки, уеч бир оят ва хадиедин ёзилмабдур, балки
Машраб уз номини уч мартаба ёзибдур.
Подшоу айди:
— Эй та^сир, сизнинг бир ориз дуойннгиздин умидвор
эрдим, ^зларини номларини уч мартаба битибдурлар!
Шоу Машраб айди:
— Эй беихлос хои, бир товур келтургил! — дедилар.
Хон бир TouyF келтурди. Бул товугни буйнига боглаб,
уч йул оттилар, уеч кор килмади. Уу товуууа тегди, яна
ерра тушди, асло таъсир уилмади. Бу кароматни сариу Маш-
рабдин куруб Машрабни олдиларига бир сапир зар у^йди.
Тамоми нагмаи арганунни йигиб, бир уннду-бачани ясотиб
олиб келдилар. Машрабни эндор димоглари очилнб, Маш-
рабуонлиг уилурмикии, деб турур эрдилар. Шоу Машраб
к^рдиларки, бир уиндубачанинг икки ошугида икки зангула
борлоглиу, яна икки кифтида зангула борлоглиу, келиб Шоу
Машраб олДиларида турди. Шод Машраб ул диндубачанл
малодатига бу байтни ^дудилар:
Зй, гунчаи лаълинг дилибон турли маловат
Цой, тоза нидоли чаманоройи назокат,
Мадбулсин, эй дилбари ладжа бароят
КаД дад куласан, бу на ажойиб, на диёмат
Хай-дай, на жафо дилса санам жонима родат!... —
деб Машраб Бухоро тарафига равона булдилар. Неча кун
манозил тай дилиб, Бухорога дохил булуб, бир жбйга бориб,
бир остонани к^руб, боликларидин с^родиларки:
— Бу нечук остонадур? — дедилар.
Боликлари айдилар:
— Хазрати Надшбанд остоналаридур! — дедилар.
Анда шод Машраб бу байтни удудилар:
Бухоро ин Бухоро метавон гуфт,
Бахораш аз зимистон метавон гуфт. -
Бадовуддин набодаш дар Бухоро
Фаранги кофиристон метавон гуфт! —
(Бухорони Бухоро дейиш мумкин!
Бадорни диш дейиш мумкин,
Бухорода Бадовуддин (Надшбандий) булмаса эди,
КофирЛарнинг фарангий юрти дейиш мумкин)
деб Шод Машраб зиёратга кирдилар. Намози хуфтон (дин)
кейин чидиб, Бухоро шадрига кирдилар. Боликларига деди­
лар:
— Эй Пирмаст, бу кеча сан хароботхонани ясотиб ётгил!
— дедилар.
— Мен зодидларни масжидларига кирай, — деб Бухоро­
ни бир Судон деган мадалласи бор эрди, шул мадаллада бир
масжид бор эди. Шул масжидда намози хуфтонни ^дуб чи-
диб эрдиларки, Шод Машраб етиб келди. К,аросалар суфи
масжиднинг эшигини беркитиб турубдур. Шод Машраб ай­
дилар:
— Эй с^фи, эшикни ёбманг, ман мусофирдурман, бу ке­
ча масжидда булодурман! — дедилар.
Суфи дараса, ажаб бир даландар экан деб, масжидни
калидини шод Машрабга берди. Масжидни эшигини очиб,
масжидни ичига кирдилар. Курдиларки, жойномоз солиглик
турадур. Медробга бир дозид додуб эшакларини медробни
ичига богладилар. Узлари минбар дошига бориб ёттилар.
1. Бу шеър мисраси бошда китобларда: «Бухорон Мугоро, яъни
бутлар ясоладиган жой дейиш мумкин» тарзидадур.
-36-
Суфи ва^ти са^арда масжидга келди, курдики, масжидни
ичидан гулдираб овоз чи^одур. Хайров булуб, чирог ёнду-
руб, к^рдики, бир оц эшакни масжидни ме^робига бо₽лаб
к^юбдур. Суфи бу ^олни куруб: «Хай, дариг, душманлар бу
эшакни борлогондур!» деб, ц^лига асосин олиб, ^айдаб, асо
бирла бир-икки эшакни урди. Суфи курдики, нухталик зан-
жир бирла борлоглир турур. Эшакни масжиддин чицариб,
бир дарахтга боглаб, ч$юб, масжидни кириб курдики, ке-
чаги каландар масжидни бир кунжида ётибдур. Суфи айди:
— Эй ^аландар, нечук жонсан, туррул намоз вацтидур!
Уч мартабагача суфи индодн, |\аландар бошини кутар-
мади. С^фини аччиги келиб, асо бирла беш-олти урди. Яна
индамади. Суфи айди:
— Хандог цаландарсан, фарз ва^ти булай деди!
Овоз чицмади. Суфи айди:
— Эй даландар, Худойи таолонинг хацци ^урмати учун
бошингни к^таррил! — деди.
Андин кейин пкц Машраб бошларини к^тордилар. Суфи
курдики, ажаб 3\Ол: икки кузидин ёш тарам-тарам кетиб
бородур...
Муллолар айдилар;
— Тургил, сани мавлоно Шариф чорлайдурлар!
Шо.\ Машраб айдиларки,
— Мавлоно цайдадурлар?
— Мадрасаи Кукалдошда турурлар, ал^ол даре антиб
^лтурубдурлар!
Шох, Машраб айдилар:
— Андо? булса, мани Охунднинг олдиларига олиб бо-
ринглар! — дедилар. Мувофици шариат ^андои ^укм б$лса,
лойиц к^рмагим бордур! — дедилар.
Шо^ Машраб айдилар:
— Эй ёронлар, мани эшамгимни топиб берсанглар, ми-
ниб борсам! — дедилар.
Эшагини олиб келиб бердилар. Анда Шох, Машраб бу
разални у^удулар:
Азалдин то абад кунглум ^утулмас иш^ балосидин
Юраклар рахналар булди бу кунглум можаросидин... —
деб Шо-Ч Машраб эшакка тескари мнниб, мавлоно Шариф
-37-
хизматларига района булуб, йулда боргунча бу газални уцу-
дилар:
Кел, эй дилбар, баён айлай сайга бир-бир
ЖуДОЛНГНИ,
Ки шояд ра^м этиб солсанг узунга ошнолигни... —
деб Шох; Машраб бу газални Уцуб борур эдиларки, бир мул-
ло келиб гарданларига бир мушт урди:
— Эй банги, ^аландар, хилофи шаръ к^илдинг, чароки
эшакка тескари миниб борурсан! — деди.
Машраб айдилар;
— Мунча муллолар орцамдин келодурлар, беадаблиг
булмасун деб, эшакка тескари миндим!
-Муллолар муки эшитиб дедиларки:
■— Бу цаландар аз ёрон экан, Охундни олдиларига олиб
борсак, бу бизларга суз бергудек эмас! — деб офарин ^ил-
дилар.
Шо.\ Машраб мадрасага олиб келдилар. Шох Машраб
курдиларки, беш-олти юз мулло Охунднинг хизматларида
даре Уцуб турубдурлар. Шо\ Машраб салом ^илдилар ва
Охунднинг ёнларига бориб ултуруб, бу газални уцудилар:
Анал гуйи ижодам, тажаллий парвари иш^ам,
Мудом аз хуни Мансурам, майе дар согари иш^ам...
(Анал (мен худоман) деювчиман, ишцнинг
тажаллий парвариман,
Мансур конидан булган шаробман, ишц
^ада^ида эса майман).
Андин сунг муллолардин гурур чицтики: «Ба чи маъни
мавлоно Шарифдин та^аддум ^илур?» деб, Шо^ Машрабга
цаеди озор цилдилар. Мавлоно ботин куз бирла хабар олса-
лар, авлиёйи тахти ^абобий экан, баланд ^иммат ^аландар
куринур. «КаРгиз аига дахл цилмангизлар, солики комил
кишидур!» дедилар. Охунд муллоларнинг кунгли учуй деди­
ларки: «Эй девона, була-р -нима-дейдурлар?»
Бу замон Машраб айдилар:
— Булар ме^робга бир эшакни имом деб уткорибдурлар.
Рост турурлар, олти пулга олгон кафшларини угри олмосун,
деб, узлари орцоларида цуймай, олдилариг-а цуюб, намоз
У^ийдурлар, эшагимни ун беш тангага сотиб олгон бул-
сам, киши олиб кетмайдурму?! — дёдилар.
Охунд бу сузни эшитиб хушва^т булдилар. Охунд айди­
лар:
— Эй, Машраб, ано вилояти Бухоро, хуш келнбсиз! —
дедилар. Андин сунг айдилар: — Эй цаландар, аввал нима
эрдинг?
Пкц Машраб айдилар:
— Эшак эрдим!
Ва айдилар:
— Кейин нима булдунг?
Машраб айдилар:
— От булдум!
«•' Мавлоно айдилар:
— Кейин нима булдунг?
Машраб айдилар:
— Тева булдум!
Мавлоно айдилар:
— Айю^аинос, Бухоро хал^и, билингларки, бу ^аландар
Х^жам подшо^имдин келибдур, узр этинглар! дедилар.
Хаммалари уринларидин туруб, узр эттилар. Андин сунг
Бкц Машраб бу газални у^удилар:
Нигорим васлини излаб талабда бир цаландарман,
Кечиб дунёйи фонийдин талабда бир ^аландарман... —
деб Шо^ Машраб айдилар:
— Тацсир, мени орзум сиэни зиёрат цилмоц эрди. Бил-
днмки, мунда зо^идлар бор экон. Манга фотика берингки,
иродаи ^аж ^илиб эрдим, — дедилар. Назм:
Нест гайр аз ошик;и дар кори мо
Нест жуз бори маломат бори мо.
Нацди жонро деда ме^нат мехарем,
Розати жон мест дар бозори мо!
Мазмуни
(Бизнинг ишимизда оши^ликдин узга нарса й^,
Маломат юкидин бош^а юкимиз ^ам йу^.
Жон давлатини бериб мехнат сотиб оламиз,
Бизнинг бозоримизда жоннинг ропати б^лмайди)
Мавлоно Шариф айдилар:
— Беш-олти кун мунда турунг, сиз ганиматсиз! — деди­
лар.
Машраб айдилар:
— Ahaof б^лса, сизни хизматингизда даре ^цуйлук, —
деб... Шох, Машраб Мавлоно Шарифда сМишкоти шариф»ни
ибтидо ^илдилар. \ар кунда <Мншкот»дин бир варак ?цуб,
хужрага кнрнб, ми^роз бирла ул варацнн ^ир^иб пора-пора,
чилимра солиб тортар эрдилар. Дудуни ютиб йиборур эрди-
лар. Бу водеани муллолар куруб, мавлонога арз ^илднлар.
Мавлоно айдилар:
—ЭЙ Машраб, yi^yFOH дарсингизни такрор ^илмай, не­
га чилимга солиб торторсиз?
Машраб айдилар:
— Баъзиси кунглумга ултирмади, хати цогаз мусофир
булмасун деб, даммасини кунглумга тортиб олдим! — деди­
лар. Ва айдиларки: — Манга рухсат берсангиз, К,уръонни
цазм филсам!
Мавлоно айдилар:
— ^уръонни ХазРати Одам алай^ис-саломдин бери з^еч
ким назм цилгон йу^тур. Агар бу ишни цилсангиз, Куръон
хор б^лса керак, наинки бу иш сиздин _\осил булодур!
’ Шоз^ Машраб айдилар:
— Мен сизни а\ли фа^м десам, бир зо\иди хушк экон-
сиз! — дедилар.
Андин кейин Шоз^ Машраб Бухоронинг Регистонира
келдилар...
«Мани бедаво дардга гирифтор цилдинг» деб бу газалйи
Уцудилар:
Рамза билан крошима кел, жонни дилай санга фидо,
Куйди юрак жиги-жиги, о.\ нетай, булдим адо...
АЛ^ИССА, бу разални у цуб туруб эрдилар, Бухоро
халцига рулрула тушти. Абдуллахон англадики, бир цаланда-
ри оташ нафас келибдур, деб бир курсах деб орзуда булди.
Охир ул Абдуллахон одам йибориб, Шо^ Машрабни Ур-
дога олдуруб борди. Шоз^ Машраб йулда боррунча бу разал­
ни укудилар:
Нагмаи арганун чолиб дилбари хуш адо келур,
Лаззати ишдини топиб, зикри Худо сано келур.
Шул соат Абдуллахон икки зар фута олдуруб келиб
щУйди. Шоз^ Машраб фУтани бир учини белларига дистуруб,
яна бир учини ерга .судраб дуййилар. Яна бир фУтани Урта-
сидин йиртиб, аёгларига Уроб, лой кечиб, Балх ша^рига ра­
йона булдилар ва бу разални йулда боргунча замзама з^илур
эрдилар:
Моим, ки чун лолаи са^ройи Мадина,
Дорем ба Дил доги таманнойи Мадина... —
' .*(Б'из Мадина садросининг лоласимиз,
Мадинага етишиш орзусининг доги дилимиздадир)
деб шоз$ Машраб бу разални Уцугонларидин сунг Абдулла-
-40-
хоннинг ихлоси зиёда булуб, шул соат бир машруъ туи кел'-
туруб, Шо^ Машрабга кийдуруб, айдики:
— Эй мирохурлар, царо аррумоцни олтун эга'ри бирла
келтуруб, Машрабга беруб, миндуринглар!
Андор цилдилар. Абдуллахон айдилар: 4
— Эй ме^тарлар, шодиёна чолинглар!
Ме^тарлар шодиёна чалдилар. Абдуллахоннинг узи Шо\
Машрабни Регистонгача кузатиб келди ва ^ам Бухорони
саййиду хужа ва фу^арблари тамошога келиб туруб эрди-
лар, Шо^ Машрабнинг армуго^лари учар цушдек уйнаб ке-
ладур, Шо^ Машрабнинг зав^лари келиб бу газални уцуду-
лар:
Машраби умам омад мастонаи бепарво,
Шамъи йнжуман омад майхонаи бепарво...
(Мастонага бепарво .\олда умматларнинг
Машраби келди,
Майхонадан бепарво булган анжуман шамъи
келди)
Шох; Машраб муни деб эрдилар, бир гариби бечора ке­
либ, салом цилиб турди. Шо^»Машраб айдиларки:
— Эй, бечора, бери кел!
Ул бечора я^инрб^ келди. Шо.\ Машраб айдилар:
— Агар белимдаги фута тушиб цолса, сенинг бахтинг-
дур! Агар цулим билан берсам, дунё айтурки, мени Машраб
цули бирлан тутти, дер. Ерга тушсин, сан ердин олрил, мин-
натдор булсин ер! — деб икки кадам юруб эдилар, фута ер­
га тушти. Шох; Машраб узларини армуро^дин ерга олдилар.
«Эй Сармаст!» деб боликларини цич^урдилар. «Лаббайка»
деб етиб келди. Шо^ Машраб айдилар:
• Бир пойтеша олиб келгил, бу отим aeraFa пойтеша
бирлан ургил! — дедилар.
Тамоми Бухоро халци айдиларки:
—- Эй Машраб, мундоц яхши аррумо^ни нобуд цилмонг,
бу икки юз тиллолик аррумо^ турур! — дедилар.
Лкц Машраб айдиларки:
— То урдадйн Регистони Бухорора келгунча ушбу отни
миниб, Худойи таолодин рофил булдум. Яна бир бандаи му-
мин бу отни устига миниб, Худойи таолодин рофнл булгай.
Шул сабабдин Улдурунглар, дерман!
Тамоми улуг-кичик Бухоро а^ли нав^а бирла йигладр-
лар. Абдуллахон бул сузни эшитиб келиб: «Мурид булой!»
деди.
Шох Машраб айдилар:
— Мен мудирни ухдасидин чицолмасман. Аммо циёмат-
лик биродарим булгил! — дедилар.
Абдуллахон бир минг танга ниёз цилди. Шо^ Машраб
бир дирамини олиб, куло^ларига санчиб, узгасини Худойи-
таолонинг йулига сарф цйлиб йибордилар. Шо\ Машраб
масти мустагра^ булиб, бир суз оризларидин чициб, уламо­
лар бу сузни куфрликка ривоят цилдилар. Тамоми уламолар
жам булиб айдиларки:
— Муни куйдурморлир лозимдур! — деб.
Алцисса, цанча утун йигдурдилар. Шул соат Шох Маш­
раб утунни устира чи^иб, бу му^аммасни У^удилар:
Ишцингда куймас хеч ким девона булмагунча,
Шамъингда ёнмар ошик парвона булмагунча,
Боглаб белин бу йулда мардона булмагунча,
Бошга олиб маломат афсона булмйгунча,
Суймас садафни ^еч ким дурдона булмагунча! —
деб шо^ Машраб чарх уруб чициб келдиларки, жандалари-
нинг ^еч бир жойида Утни асари йук,. Уламолар кУруб дай­
рой цолдилар. Шо^ Машраб айдилар:
— Мани сУзумни маънисига тушунмай, кофир булди деб,
Хукм цилдингизлар!
Уламолар айдилар:
— Эй цаландар, бу ишимиздин пушаймонмиз, маъзур
тутинг!
Андин сунг ^ама халойи^ офарин цилдилар, билдиларки
бу цаландари ^амма иши цабоб экан, халойикни ихлосини
ёндуррдур экан. Бовужуд ^амма ихлос ци лдил ар. Андин
сунг Шо^ Машраб <v* деб ма^аллаи ЖУйборга равон 6У-
луб, йулда боргунча бу га'зални Уцудилар:
Ул дилбари барнони ман ёр тутай дерман,
Май берса ба^ам андин бир ^атра ютай дерман...—
деб Шох Машраб Кушбегига еттилар. ^арасаларки, мулло­
лар азобн ^абрдин баён цилиб турубдурлар. Айдилар:
' — Эй муллолар нега мунча халойицни цуркутурсизлар?
Олам аросида блти цаландар йу^мукин бизнвдг бирлан ётти
цаландар булуб дУзах эшигини тУсиб турсак!
Муллолар бу сузни эшитиб дедилар:
— Эй Машраб, сиз хали шу даражага бордингизму? —
деб Шох Машрабни таё^га бостилар. Шох Машраб ,аДди-
ларки:
— Эй мухтийлар, кариб охундларингизга айтяйглар,
охундларингиз бирла с^злашодурман! — дедилар.
Тб охунд чицгунларича Шох Машраб каромат зо^ир
цилдилар. Куйниларидин туякни о^днл а'р, бир овуч сув олиб,
эзиб ^лтурур эрдилар, шул соат муллолар келиб, охувдга
айдилар:
— Эй охунум, бир цаландар куфр с^злади, бизлар ани
таёхха тутдук ва ул ^аландар сизни чорлойдур!
Охунд дархол чихиб курдиларки, бир цаландар сабзоб
эзиб ^лтирубдур. Охунд айдиларки:
— Эй цаландар, бу нечук расволи^дур, ташлогил, бу
Фиръавнни нажосатидур, ц^лунгнг царом хилмагил! — де­
дилар.
Машраб айди:
— Эй мулло, кофир б^лдунг!
Ва охунд айди:
— Занед ин кидиро.1
Шох Машраб айдиларки:
— Эй охунд, сен кимнинг умматидурсан?
Охунд айди:
— Уммати Мухаммад алайци-е-саломдурман!
Шох Машраб айдиларки:
Агар сен уммати Мухаммад булсанг, Хазрати пайгам-
бар алайхи-с-салом Йипах тун кийибмидурлар? Хазрати
пайгамбар алайхи-с-салом пашмина кийиб ^ттилар. Агар
сен уммати Мухаммад булсанг, на учун пайравлик цилмай-
сан! Шул кийган тюнинг харомдур! — дедилар.
Охунд айдилар:
— На учун харомдур?
Шох Машраб айдилар:
— Кийган т^нингда йипак бор!
Охунд айдилар:
— Эй халандар, агарчи йипаки б^лса хам, ^руши буз-
дур! — дедилар.
Шох Машраб айдилар:
— Мен хам етти цошуц сув ц^штум, хололдур! — деди­
лар.
Андин сунг охундга Машрабнинг ахволи маълум б^луб,
охунд бошлих xaMMa катта-кичик узр айттилар. Анда шод
Машраб бу газални УхУДилаР:
1. Урииглар бу бангини.
Дардим jfTHFa ёру биродар чидаёлмас,
Валким, падари хсцару модар чидаёлмас... —
деб шсц Машраб Хожаи Жуйборга цараб равона б^лдилар.
КУрдиларки, бир хожа эшигида халойиц жамъ булуб туруб-
дур. Машраб с^радиларки;
— Бу нечук во^еадур?
Одамлар жавоб бердиларки:
— Хожа бир цулни тупроцца солиб, цаттир азоб цилодур.
Шо.\ Машраб айдилар:
— Агар мам ани гуно^ини тиласам ^тармукин?
Одамлар айдилар:
— Шоядки, сиз ул бечорани гуно^ини хожасидин с^ра-
сангиз, умид буки, утса ушал бечора азобдин халос булса! —
дедилар.
Шо^ Машраб хожанидг дошига келиб дедиларки:
— Эй хожа, бу цул сизга нима гунох цилди? Мунча
мунга зулму ситам ^илурсиз?! <
Хожа Шо^ Машрабга цараб дедики:
— Бу кул андог улуг гунно.\ цилибдурки, икки юз тил-
лога олрон аррумо^имни товуцни тезогини бериб ^лтуруб-
дур, анинг учуй мундор азоб цилурман! — деди.
Шо^ Машраб суродиларки:
— Эи хожа, отангиз борму?
— Хожа айди:
— Отам улгондурлар.
Шох, Машраб дедилар:
— Атонгиз кимнинг тезогини еб улди, ^/шал икки юз
тнллога олрон аррумор товуцни тезогини еб улгон булса?! —
дедилар.
Андин кейин Шо^ Машраб бу мухаммасни ^цудурлар:
Улур дарёйи ра^матдин ^амиша хушки лаб булма,
Ки сен ^ар ерга борсанг, эй азизим, беталаб булма,
Некулар хизматига бординг эмди беадаб булма,
Мабодо ^ур^аман монанди Бу Жа^лу Ла^аб булма,
Саййидсан, хожасан, зинхор магрури насаб булма!...
Шох; Машрабдин Хожа бу сузларни эшитиб, куб изо тортти.
Хомуш булуб аносини олдина келди. Аносини сурадики:
— Эй ^лум, сйнга на булдики, гулдек юзунг заъфарон-
дек б^либдур?
Хожа айди:
— Эй ано, бир цаландар ^ошимга келди, цавий хайкал,
сурх р^й, сочлари гирди камарита тушган. Ман дулни азоб
' -44-
килиб турсам, келиб айдики: «Эй хожа, бу цул на гунох
цилди, мунча азоб цилурсан?» деди. Жавоб бердимки: «Бу
к.ул мани икки юз тиллога олгон аргумоцимни товуцни те-
зогини бериб улдурубдур. Анинг учуй мундог азоб цилурман»,
— дедим. ^аландар суради: «Эй хожа, отанг борму?» деди.
Мен айдимки: «Отам ^лгон» дедим. 1^аландар айдики: «Отанг
кимни тезогини еб улди?» деди. Бу суз манга таъсир ^илди,
сани цошингга келдим, деди.
Аноси аиди:
— Мен англаб эдимки, бир Шо>; Машраб деган авлиёи
тахти цабоби келган эмишлар, деб. «Ло яърифуна^ум» маз-
мунида эрмишлар. Ихлос цилган кишиларра носазо сизлар
айтур эмишлар, деб. Углум сенинг атонг сажжоданишин эр­
ди, нимара кейин цолдинг? Фил^ол боргил, аёцларига йицил-
рил, \ар неча носазо айт^он бирла ихлосингни ёндурма,
айтганларини маркам тутгил! — деди.
Хожа келиб, Шо\ Машрабнинг аёгларига йицилди. Шо.х
Машраб он\ама носазо эттилар, хожа ихлосини ёндурмади.
Шо.\ Машраб айдилар:
— Хожасан, анонгни сузига кириб, ихлосингни ёндурма-
динг, эмди бир хилват жой тобцил! — дедилар.
Андин с^нг Шо^ Машраб айдилар:
— Эй хожа, шул кийган либосинг манга берсанг! — де­
дилар.
Хожа дар^ол учооидин солиб бердилар. Куйлак ва пой-
жомасини \ам тиладилар. Ани .\ам берди. Андин кейин Шо\
Машраб айдилар:
— Эй хожа, икки цу’линг бирлан эШагимни цуйру^ини
маркам тутцил, кузингни юмгил, хар вацтики кузунгни очрил
демогунча очмагил! — дедилар.
Андин кейин хожани к^чага олиб чи^тилар. Бухоронинг
а^ли мунинг а.\волини куриб кулар эрдилар. Шох, Машраб
айда бу мустазодни j/цудилар:
Васлингни топай десам, санамо, фикру гамим бор,
Бир неча ма.\алдур,
Х,ижрони фиро^, сузнши дарду аламим бор.
Багрим туда цондур... —
деб Шо.\ Машраб бу мустазодни тамом ^илдилар, эрса .\ам-
ма йигию зори цилиштилар. Шо?^ Машраб царасалар, $гшал
хожа эшакни цуйругини маркам тутуб, йиглаб турубдур.
Шо\ Машраб эшакдин тушуб, хожанинг ^а^ига дуойи хайр
цилдилар. Айдиларки:
-45..
— Эй хожа, сени пушти камарингдин бир фарзанд бу’-
лур. Аммо отини Абулфайзхон цуйеил! — дедилар...
АЛКИССА, Шох, Машраб ^убодиён келдилар... (Ан­
дин) ху деб Балх ша^рита равона булдилар. Бир неча к,а-
ландар хам Шо\ Машрабга х,амро>^ булуб жуноштилар.
Машраб боликлари бнрла бу Таллинна айттилар:
Жонимни халок этмак учун турфа балои
ул золими хунхор,
Ширин санами, мохиваши, хурлицои,
Кусн ахлина сардор...
АЛЦИССА, Шо^ Машраб бу мустазодни уцуб, Балх
ша^рига кирйб борур эрдилар. ^арасаларки, бир узбак бир
йулбарсни терисини бозорта сотмо^ра олиб бородур. Шох
Машраб ушал узбакни жиловидич тутиб олдилар. Айдилар-
ки:
— Эй узбак, йулбарс терини манга сотрил, май олуб
пестун цилай, — дедилар.
Узбакнинг аччиги келиб, дедики: .
— Эй ^аландар, сен ким, йулбарсни териси ким!
Othf3 цамчи уруб юро берди. Хануз икки цадам цуй-
май, оти бирла сарнигун кетти. Урнидин дар^ол туруб, ушал
йулбарсни терисини Шох Машрабра назр цилди: яна узр
айтиб, Шох, Машрабни аёрларира йи^илди. Андин кейин Шох
Машраб бул терини Уртасидин икки пора цилиб, ярмини ор-
цаларига тортиб, яна бирини эшакларига ёпуб, ушбу холат
бирла эшакка тескари миниб борур эрдилар. Курдиларки,
бир цаландари к,авий ^айкал, сурхина руй, сочлари патила-
патила, гирди камарига тушган, эшакка тескари минган,
барц уруб келадур. Дарх,ол ушал муллоларнинг аросидин
бир мулло чициб келиб, Шох Машрабра салом цилди: Айди-
— Эй цаландар, отингиз нима? — деди.
Шох Машраб айдиларки:
— Отим Худой!
Муллолар бу сузни эшитиб айдиларки:
— Тутунглар, бу цаландар кофир булди, даъвойи Ху-
дойлир цилди, муни улдурмак керакдур! — дедилар.
Шох Машраб узларини эшакдин ташлаб 1\очтилар. Шох
Машраб' шул к,очк;онларича Ма.\мудхоннинг турри Урдасига
1^очиб бордилар. Курдиларки, Махмудхон етти-саккиз юз
кишига ош бердуруб турубдур. Шох Машраб ушал жамият-
ни аросидин утиб, Ма\мудхонни тахтини остита кириб ёт-
тилар. Ма^муЖон муни куруб хайрон крлди. Махмудхон
„46-
Машрабдин -суз с^рогунча бул.май, уттиз-цирк .муллолар Шох
Машрабни арцоларидин цувлошиб келиб 1\олдилар. Махмуд-
хон муллолардин cj-радики:
— Бу нима во^еа? — деб,
Муллолар айдилар:
— Бу ^аландар эшакк-а тескари миниб келодур экан.
Бизлар бориб отини суросак, отим Худой, деди. Муни улдур-
мак керак! — дедилар.
Махмудхон айди;
•— Эй цаландар,булар нима дейдурлар?
Шох Машраб айдилар:
— Эй Махмудхон, эшакка тескари минганим рост турур.
Аммо отимни ато бирла аном Худойберди деб ^уйг'он экан-
лар. Булар отимни сурадилар. Маи Худой деб \ануз берди-
сини айтмай туруб, булар иг булиб мени ^увладилар, ман
мушук булиб мунда 1^очиб келдим!
Мунча турган халойик бу сузни эшитиб, ^ах-ках уруб
кулушуб йубордилар. Муллолар .музтар булушуб цолдилар.
Анда Махмудхон Шо^ Машрабнинг бу сузларини эшитиб,
завц килиб айдики:
— Эй муллолар, бу |\аландарни гунохини сизлардин ти-
ларман! — деди.
Муллолар ,\ам цабул цилдилар. Махмудхон тилаб олди.
Шоа; Машраб Ма.умудхонга цараб айдилар:
— Эй Махмудхон, мени кушандам сан турурсан! — де­
дилар.
Махмудхон хайрон цолди. Шох'Машраб цулларига се-
торларини олиб, узларини маълум ва ошкор цилмоц учун бу
газални укудилар:
Сани ишцингда, эй дилбар, ажаб девоналар булдум,
Бу оламда халойиц^а басе афсоналар булдум...
АЛК,ИССА, Шоу Машраб б)' байтларни укугондан сунг
Махмудхон Шох Ма1прабни аётларига йи^илди ва айди:
— Ман эшитиб эрдимки, Машраб деган бир авлиёйи
тахти цабобий чикдан эмишлар, Маккага утубдурлар, деб.
Мани ниятим шул эрдики, ул цаландарни курсам, тахорат-
ларига сув берсам, манда на хадки, сизни бир тола муйин-
гизни хам к,илсам! — деди.
Шох Машраб айдиларки:
— Эй Махмуд, талат айтурсан, менинг сарнавиштимда
ажалимни санинг цулингда битултон, мани шахид ^илурсан.
Маннит васиятим сайта шулки, м.енинг жасадимни бир ба-
—47—
лаядрох ерга чицориб х^йрил, токи хаР кям к^рса, йироцдин
дуойи хайр цилиб утцой! — дедилар.
Махмудхон таажжуб цилиб, яна айдики:
— Эй тйдсир. ^аддим булурму срзни бир тола м^Йингиз-
ни хам циЛсам! — деб олдидаги ошни Шох Машрабни олди-
ларига цуйДи. Шох Машраб ^злари емай, итларини олдига
Х^йдилар. Итлари хам емай, бир жойга бориб ётти. Андин
с|нг Махмудхон айдики:
— Та^сир, менинг ошимни нечук емайсиз?
Шох МДшраб айдиларки:
— Санинг ошингни итим емайдур, ман нечук ейдурман!
— дедилар. Махмудхон айдики:
— Тацсир итингиз, емаса, ман ейдурман! — деб ошни
олдурки. Иккинчи кун яна Махмудхон Шох Машрабни ча-
циртуруб олдилар. Шох Машраб айдиларки:
— Эй Махмудхон, бу тахти мажозингни манга бергил.
яхши булур зкан! Устига чихиб ^лтуройин! — дедилар.

Махмурхон, бажонидил, мана, деб тахтдин тушти, мех-


монхонани бушотди. Шох Машраб мехмонхонага кириб, тахт-
ни устига чихиб, тахбатах тушакларга бавл цилиб х^йди-
лар. Шох Машраб айдилар:
— Эй Махмудхон, ол бу тахтингни!
Вазир келиб хаРаса, тахт нажосатра ботибдур. Вазир
яхосини йирТиб подшохга айди:
— Эй подшох, цайси ердин келган банги халанДаРга
ихлос хилибДурсиз. Фаррона заминдин бир халанДаР келиб,
подшох Мах.мудхоннинг тахтини нажосотга булгобдур деб,
абадул абад бандномликка холУР- Агар инонмасангиз, ^зин-
гиз бориб курунг! — деди.
Подшох Махмудхон навкарлари бирла отланиб келди.
1\араса, тахтни усти нажосотга ботибдур. Подшох Махмуд­
хон айди: .
— Эй Машраб, бу нима цилгонингиз?
Шох Машраб айдиларки:
— Хуб Х'ИЛДим, мен сани тахтинга утурсам нима б^луб-
тур; сан юртга ултурдинг!
Подшох Махмудхон бу сузни эшитиб, даргазаб булуб
дедики:
— Эй жаллодлар, бери келинглар!
Дархол жаллодлар келиб дедилар:
„48-
— Подшо.\им, нимага амр килурсиз ва кимнинг умри
паймонаси тулибдур?
' Подшо\ айди:
— Машрабни олиб бориб дорга осингизлар!
Фил^ол жаллодлар Ш<ц Машрабни тутуб, кулларини
махкам богладилар. Анда нюх Машраб айдиларки:
— Эй подшох. сан \ам уч кундин сунг оламдин утарсан!
Анда жаллодлар Шох, Машрабни дорга олиб борурда
тамоми халойи^ ор^аларидин навха ва зори килиб борур эр-
дилар. Шох Машраб жонларига айдиларки:
— Эй жон, киши маъшу^ини курголи борурда хам г$р-
царму? — деб жонларига 1\увват бериб, йул борурда бу га-
зални уцудулар:
Ичиб жоми мухаббатдин хадиси шакарридинман,
Узини гудратин очцон. Худони дафтаридинман.
Таноби халкани солрил мани буйнумга, эй жаллод,
Киши билмас мани цадрим, бу конни
гав\аридинман.
Дури файз айладим мацсуд булдум, айладим.
нобуд.
Кушандам булди ул Махмудки, жаннат
кавсаридинман... —
деб Шох Машраб ина бу разални yiyдилар:
Кел, эй кунгил, бугун мардона булиил рохи
мацсуддур.
Билолмасман на савдолар мани бошимда
мавжуддур... —
деб Шоу Машраб дорни остига етцунча йулда бу разални
уцуб бордилар. Яна дор остида дордин угрулуб, бу разални
уцудилар:
Х,ар кишини дарди булеа йирласин ёр олдида,
Цолмасин армон юракда этсун изхрр олдида...
Шох Машраб айдиларки:
— Аидак таваццуф цилинглар, мен ушбу жойда икки
ракаат навмоз укуй! — дедилар. Фил.уол тахорат >уилиб, ик­
ки ракаат намози шукри вузув уцудулар. Андин сунг Шох
Машраб хазин овоз бирла бу разални у1\удилар:
Маукам чу белинг богла, эй Машраби девона,
Келди бу ажал санга гудрон эди паймона...
Эй Машраби девона мардона кадам ууйрил.
Дор остита борронда бУлма яна хайрона! —
-49-
деб андин супе 111од Машраб жаллодларга айдиларки:
— Эй жаллодлар, манга тир солурсизлар, $'Шал thf сол-
ронда бир солрил, икки солмагил. Хазрати «цибцироним ай-
тур эдилар: «Эй Машраб, сен шахид б^лосан!» деб мар^а-
мат цилур эдилар. Мен айтур эднмки: «Эй тацсдар, поднимем,
май ша^ид булодургон булсам, сизни тири му\аббатингиз-
дан умидвордурмат», деб эрдим. Ушал вацтда цаламтарош-
ларини бериб эдилар. Ушал цаламтарошни жамдамни аро-
сига j$k>6 тикиб эрдим, Жандаларини сукуб, шул гигии к^з-
ларира суртуб йиглаб айдиларки: «Хай, дари₽ ушандог со-
Зиб^ирон иодиюуим айтиб эрдиларки, «мани ку-шаидам Ка-
роторда, сани кушанданг Балх шах,рида Махмудхон цулида»
деб эрднлар. Анда Шох Машраб Хазрати соуибцирон под­
шор шаъниларига бу газални уцудилар:
Водариго, дард бирлал мал адо булдум, метай,
ДУРУ гавхарни битурдим тобмайии ^лдум, метай,—
деб шо^ Машрабни узлари бир жуфтак уруб, дорга осилди-
лар. Тирларини жаллодга бердилар. Узлари бу газални укуб
адо цилдилар:
Кел эй жиемим, шаходат тигига эмди яро б^лтл,
Хусайн ибни Алидек сан шахидм Карбало б^лгил.
Кириб бу жисми зоримга фарогат курмаган жоним,
Худодин бу ажал келди. санам энди фано б^лгил.,,
Бу Машраб дори дунёдин шауиди один излаб,
Киём ат тонги отуонда Ху дога дод\О-\ б^лгил!
АЛКИССА, Шох Машраб бу газални уцуб булгонлари-
дин с^нг: «Жаллодлар келинглар, мени чопинглар!» деб амр
крмдилар. Жаллодлар келиб, Шоу Машрабни халцуларига тиг
била» урди. Шоу Машраб жон бауац таслим цилдилар. Ко­
лу инна лиллохи ва инна иазйуи рожитн. Аидин сунг тамо-
ми Балу шаурининг улугу кичиклари Шох Машрабга мотам
тутуб, йиги ва зорига кирдилар, Шоу Машраб ун турт кеча-
лик ойдек булуб ёттилар.
П-одшоу Маумудхон бироз фурсатдин сунг узиян келиб
айдики:
— Эй вазирлар, шоу Машраб цанилар? — деди.
Вазирлар айдиларки:
— Эй подшоуим, хали узимгнз улдур, деб уукм цилдин-
гиз, андин кейин жаллодлар олиб кстгилар, — деди.
Лодшо.х Маумудхон кулини тизига уруб. дедики:
~ -50—
—■ Вой, дарит, эй ноинсофлар, сизлар манга давлатхох
булгонларинг цайси турурки, онча бир уррини тилар эдин-
гиз, шундор авлиёни тиламадинглар. Ман мутойиба цилиб,
цузумни ^исиб айтмодумму? — деб дарразаб б^луб, от тор-
тиб келиб, хабар олсаки, Шо\ Машраб оламдин у’тубдилар.
Поднюх Ма.\мудхон айдики:
— Эй ноинсоф жаллодлар, ман сизларга Шох. Машраб-
ни улдуринглар деганимда кузумни кисиб, хазил мутойиба
килиб этмодумму? — деди.
Жаллодлар айдиларки:
— Бизлар билмодук, Машрабни гарданига таноб хам
солмадук, узлзри бир жуфтак уруб, сакраб дориа осилли­
ла р ва х.ам узларини бир тиглари бор экан, шул тиринн бер-
диларки, шул thf бирлан ургил, деб. Бизлар ушал thf бир-
лан бир солдук, икки солронимиз й^ц! — дедилар.
Андин сунг Махмудхон пушаймонлар бирла надоматлар
^илиб зор-зор йигладилар. Андин сунг Шох Машрабни му-
борак жасадларини лахадра дафн килдилар.
Шох Машрабни оламдин утгонларира уч кун булуб эр-
дики, туртинчи кунда подшох Ма.хмудхон уйда ётиб эрди,
унинг атрофидан овоз келдики, «Ал-к;асос минал-^ац» деб.
«Эй Махмуд, цоч!» деб. Махмудхон дочцунча б^лмай, уй бо-
сиб цолди. Ма\мудхон хам оламдин уттилар. Шо^ Машрабни
вафотларига етти кун б^луб эрди,ту’1\цуз цаландар Балхга
таллин этиб келдилар. Ма^мудхонни вазирлари бу далан-
дарларни келронларини эшитиб, олднларига чицти. Бу суз-
ни сур а дики:
—- Эй цаландарлар, кайдин келурсиз?
{^аландарлар. айдилар:
—- Келишимизнинг ^ртаси Макка, холо ша^ри ^иротдин
келдук.
Вазир айдики:
— Эй цаландарлар, бизларга Худойи таоло бир валийни
каромат дилиб эрди, отлари Машраб экан, бизлар ^адрлари-
ни билмадук, подшо\им ша.уид ^илди, Ма\мудхонни узи ^ам
улди! — деди л ар.
Анда цаландарлар айдилар:
— Бизлар Машрабни яхши танурмиз. Уч кундурки биз­
лар ани кузимиз бирла куруб келдук, Хирот даштида кафан-
лари буйнида, итлари кейинларида Маккага кетиб бора-
дурлар!
Вазирлар бу с^зни эшитиб, отланиб, Шо\ Машрабни
лахадларига келиб, курдиларки гурларини 1^ибла тарафидин
бир эшик очилибдур, Анда на кафан куринадур ва на жа-
сад, \еч бир нимарса йуц. Вазир куз ёши ^илиб, ла.\адни
к^муб, дуо ва такбир цилиб ёнди. Вазир тонгла кечаси туш
курдики, вазирга Шох Машраб айдилар: «Эй вазир, май
пайгамбари Худони зиёрат цилиб келдим, Ишканмиш деган
ерни тайин цилдилар. мани кабримни ушал Ишканмишга
кутаргил!» дедилар.
Вазир эрта бирлан бориб, гурларини очиб курдики. Шох
Машрабни жасадлари ётибдур. Андин сунг вазир ул лахад-
дин олиб, Ишканмишга дафн цилдилар. Шох Машрабни
^абрлари Ишканмишда турур.
Валлоху аълам бис-савоб! Таммат ал-китоб би авнил
маликул ваххоб!!

I- ХаР бир ИИ11111111 I унрил игини билгувчирокдур. Бу ни


I об Оплоенииг м а да ди билан i > i ami
ИЗОХЛАР В А ШАРХЛАР
5- бет Масти-Мустаграц — хаёлга гард булиб.
Мавло — агам, бу ерда Аллод маъносида.
Мудаммас — дар банда беш сатрли шарцона шеър.
бардуш атиб — елкасига ёпиб.
6- бет. Маддий — шиа маздабцдаги мусулмонлар охир аамонда Ер
юзи-халдини тугри йулга, дидоятга бошловчи далоскор —
Маддий келади. деб ишонадилар. Абу Сулейман Куфийнянг
«Сувору-л-адолим» кнтобида айтилншича, Багдод ядинидагн
«Сомро» масжиди Жомеси олдида бир гор б£либ, шиалар
эътидодича, имо.м Маддий уша жойдан чи дишни керак
амиш. (Шу боне) жумъа кунлари бир саман отни умид бе­
лая тор огзида тутиб турар эканлар» (Давлатшод Самар-
кандий). Зивда — Тирик, Xa®T> дегани.
Сару побарадна — ялангоч, ёдавайрон.
Зикри енмоъ — «шовдинли» зикр.
Пари Канъон — Юсуф найгамбарга ишора. Хазрат Яъдуб
ва унинг $гли Юсуф алайхиссалом Канъон (Ханаан)лнк
эднлар. «Ва бил-волидайии здеонан» — Цуръони мажнд ва
Хадиси шарифда таъкидланувчи «Ота. онангга эхеон кил»
деган масладат шариат хукмларидандир.
8- бет. Фасона — афсоиа. Ийдгод — сайлгох.
9-бет. Сайда тортиб — фарёд дилиб.
...Одни аламдир — бу ерда алам — бай род маъносида.
12- бет. Маддуми Аъэам ёки имоми Аъзам-Ан-Нуъмон бинн Собит
Абу Ханифа (699—767) — Ханафия маздаби асосчиси.
Хожа Абдулдолид Риждувоний — (ваф. 1220) — Адмад Яс-
савий билан биргаликда Юсуф Хамадоний сулукида тадсил
олган бук>к суфий (мутасаввиф). Бадовуддин Надшбандий-
нинг маънавий устозларидан бири.
13- бет. «Масти жоми ваддатам» — ваддат майидан (дудои-таоло-
иинг васлига етиш дузуридан) мает булиш. Тасаввуф ту-
тушунчаси. Осаф ибн Бархаё — ривоятларга кйра, пайгам-
бар Сулаймон алайдиссаломнинг доно вазири. Ушдаги Тах-
ти Сулаймон ва Осаф шу азиз-авлиёлар шарафига дуйилган.
Сулаймон пайгамбар парилар авлодидав Билдисни «либ ке-
лишда Осафнинг доно масладатларидан фойдалавган.
«Жуз залла гунод...» — юзлаб залолат-ёмонликларга ботган-
ман, гуводим к£н, деганида шоир узи змас, айний бошлаган
мусулмонларнинг водад ишларини.назарда тутади. «Тилим-
да раббиял аъло» — намоз, иборат сузлари. Аллод-таоло-
винг юксаклиги маъносида.
14-бет. Офод xjzHca эшон таридат пири эканлигидан гашдари, Цош-
гарда подшод урнида дам дукм юритган.
«Буйн Мансури Халлож» — Надшбандия пирларидан бош-
да суфийлар эъзозловчи Хусайин Мансур Халлож «Ана-л-
дад», яъии «Мен — худоман» дегани учун халифа Ал-Мад-
днй даврида. (775—785) датл этилиб, ёдиб юборнлган. Шоир
Машраб хам онгли равишда Мансур Халлож наддан боргаи,
ушандай улишни орзу цилган. Дуръон ва Хадиси шарифда
гакаббурлик, худога шернк келтириш (ширк) каста гулах,
саналади, фацирлик. камтаринлик улугланади.
Магмуми пиритов — гамга ботиб, паривхон б$*либ.
16-бет. «Уламоу уммати ка-анбиё бани Исроил» — арабда «Мевгаг
ум.матим олимларн Исроил халки найамбарларидан» — де­
диен — шарифдан.
18- бет. Ломакой — я вим, жисмсиз. абадий рухлар оламн.
19- бет. Худолараст. яъни мусулмон.
21- бет. «Юнусим батин саман улгонда*. яъни Юнус пайгамбарни
нах.анг ютганида. Кармоц •— бу ерда и мои маъносида. Кург­
он каримда Юнус пайгабар халойицни исломга чацирол-
май, дийналиб кетганида олисдан кема куринади. У кемага
цочиб, таъкибчилардан жон сацламоцчи эди. Аммо кемада-
гнлар уни денгизга улоктирадилар, бу ерда уни надавг ба-
лиц ютиб юборадн. Юнус пайгамбар наданг ичида 40 кун
Аллохга тавба-тазарру цилади. Бу воцеа Таврот-Библияда
хам тилга олинадн.
22- бет. Машрабнинг бу шеърда ва бошца шеърларида ишци илох.ий
маъволарн мажозий йулда ифодалангая.
26-28бетлар. Шоир Машрабнинг «жинниларча» дар бир цилитида чуцур
маъно бор. Аммо, уяи дам сезганидек, бувалий шоир пай­
гамбар Мухаммад алайдиссалом ва унинг изчил издошн Ба-
довудднн Нацшбандий тарицати изидан эмас, <’зини худогд
тенглаштирган осий Мансур Халлож изидан борди.- Шоир
шеъриятида дам илодийлик, дам илодга осийлик борлнгн
пгуядан.
31- бет. Хазрати Султон марцади — пири Туркистон —■ Х,ожа Ад-
мад Яссавийнииг дебри. Машрабнинг бу цабрга минишидан
иборат «жиннилиги» замирида «Авлиёлар мацбарасига си-
гинманглар. фацет Аллодга сигииинглар!» деган маъно ба­
янам мумкин.
32- бет. Машраб. седрловчи Банди Суврат цалъасига кираётганида
Хизр. Масид (Исо) ва Марямни ёд этиб, уларвинг рухлари
куллаб, цайтиб чицишни умид кил га н куринади. Демак.
умиди оцланиб, эсои-омон цайтиб чивдан. Аммо, ява^хаёли
бузулиб Каъбага бориш ниятидан кайтганлиги тарихии ман-
баларда учрамайди.
33- бет. Бу ерда жонон'дац-таоло. бода — иймон маъносида. Зотан.
Шарц шеърияти анъаналарида бу барцарор бадииялардир.
«Ибродимдан долгой ул зеки дукон» Цуръони карим ва ис-
лом ацидаларига кура, байтуллод — Каъба Ибродим дали-
луллод тарафидан цурилган. Мазкур сатрнинг маъноси:
агар кишида Хак таъолога ишонч, эътицод булмаса. унта
мукаддас Каъбанинг не кераги бор?
35-бет. Змнгула — кунгххрокча
— 54—
40-бет. Мицроз — цайчв. «Мушкоти шарвф*.
Зодада хушк — бу ерда дуруц, илмсиз, расмиятчи маъво-
сида.
42-бет. Мадаллаи Жуйбор — Х<»ка Лхрорв вал ни авлодлари яша-
гая махалла.
44-бет. «Дарби радматдвя хушкв лаб булма», Бу ерда пайгамбар
Мухаммад алайхиссаломга ядяи царивдош булатируб, рад-
мат — пайгамбар таълимотидав хушки-лаб-сув ичолмай
цуруцшаб, ташва юрган Лбу Жадл ва Лбу Ладабни тилга
олар знай, Машраб. Хота Лхрорп валяй хонадояига мавсуб
гпаихвиаг маърифатсиз долгавига ачивади.
46-32 бетлар. Шоир Машрабнинг кейинги хатти-харакатлари ва га-
ааллари уни тасаввуфвинг маломатия таридатига ядйвли-
гини курсатадн. Бу тарицат а дли доимо уз бошларига таъна-
маломат ёгилишивя ва тезроц фовий дунёдан кетишни ис-
таб цоладклар. Шонрвивг фожеали улимида купгива сирли
маъиолар борка, бу ерда уларни изохлашнинг урни эмас.
МАРКАМ МАХМУД.
На узбекском языке
Лдабий бадиий нашр.

шох МЛШРЛБ кисслси

Мусавнир М. Самошин».
Расмлар .мударрири То.\ир Саьдул.таев.
Мусаадиу, Салима Рузиева.

Босмахонага берилди 17. 06. 91. Босишга 01. 08. 91.


да рухсат этилди. Бичими 60x84' Se- Бос-ма до'гози
«Новогазетная». Оддий янги гарнитура. Офсет босма.
Босма табогм 3,25.
Жами 50.000 нус\а 1’594 Рацамли буюртма.
Бахоси 2 сум 50 тийин.
«ШАРЦ» яашриёти.
«ИЖОД» на «МЛЪРИФЛТ» нжодий бнряашмалари.

Тошкент ви.тоят матбуот бощцармасига цараш.ш Ангрен


ша\ар босмахонасида топ цилняди. Ангрен шадри,
Фишман кучаси. 26.
Asosiy fond
Ба\оси 2

Вам также может понравиться